معاون مركز ملی فضای مجازی : واكاوی مشكلات آموزش مجازی در كشور

به گزارش سئو مئو معاون مركز ملی فضای مجازی دربررسی نقاط قوت و ضعف سیستم آموزش مجازی دانشگاهیان و دانش آموزان در دروان كرونا اظهار داشت: در زمان استفاده از سامانه شاد ترافیك پیام رسانهای خارجی به شدت كاهش پیدا می كند.
خبرگزاری مهر، گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: بعد از آنکه شیوع ویروس کرونا موجب تعطیلی دانشگاه ها و مدارس کشور شد، دولت برای جلوگیری از عقب ماندگی تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان سازوکارهایی را با محوریت آموزش الکترونیکی و آموزش مجازی در پیش گرفت. در آن زمان وزارت علوم بعد از مواجهه با چالش چگونگی تداوم کارهای آموزشی در بحران کرونا، طرح جایگزینی آموزش الکترونیکی و غیرحضوری را بر پایه فضای وب بجای آموزش حضوری، درنظر گرفت و وزارت آموزش و پرورش نیز بستر پیام رسان های داخلی و نیز اپلیکیشن «شاد» را برای این مساله انتخاب کرد؛ البته اجرای این سازوکارها با کمبودها و انتقاداتی همراه شد. کارشناسان معتقدند که هرچند شیوه آموزش مجازی، محصلان را در راه جدیدی در حوزه آموزش قرار داده و حرکت مثبتی محسوب می شود، اما نبود زیرساختهای آموزش مجازی در کشور در دوران کرونا نمود پررنگی داشته است. الان و با وجود اینکه آموزش مجازی روزهای پایانی خودرا به سبب نزدیک شدن امتحانات طی می کند، ارزیابی مرکز ملی فضای مجازی از روند اجرای طرح آموزش مجازی در دوران کرونا را بعنوان نهاد ناظر در اجرای سیاست های آموزش مجازی کشور، از امیر خوراکیان معاون محتوای این مرکز جویا شدیم. معاون مرکز ملی فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر، عملکرد دستگاه هایی مانند وزارت علوم و آموزش و پرورش، دانشگاه ها و وزارت ارتباطات را در زمینه آموزش مجازی در دوران کرونا مثبت ارزیابی کرد و با اعلان اینکه اپلیکیشن «شاد»، نمونه موفقی از اجرای این طرح بوده است، از بررسی ادامه روند آموزش مجازی در کشور برای سال تحصیلی آینده آگاهی داد. مشروح این گفتگو در ذیل می آید: * رویکرد دانشگاه ها و مدارس کشور در مواجهه با ویروس کرونا و روند برگزاری کلاس های درس مجازی نشان داد که شیوه آموزش مجازی در ایران با نواقصی هم راه است و بنا بر این شاهد برخی نارضایتی ها دراین زمینه بوده ایم. در این خصوص مرکز ملی فضای مجازی بعنوان ناظر بر روند فعالیت دستگاه های در رابطه با آموزش مجازی در کشور، چه اقداماتی انجام داده و آیا نحوه برگزاری کلاس های درس مجازی را بررسی نموده است؟ ما کاملاً درگیر این مساله بودیم. مساله آموزش یکی از موضوعات مهم در تحولات فضای مجازی شمرده می شود که روی این حوزه نیز تأثیرات بسیار عمیق و گسترده ای دارد. بطوریکه حوزه آموزش می تواند مدل حکمرانی و مدل نظام حکومت ها را تغییر دهد و یا تنظیم کند. به هر حال آموزش عرصه مهمی است و از این حیث که مربوط به نسل آینده می شود، نیازمند توجه بیشتر است؛ بدین جهت ما مساله آموزش را پیش از بحث های کرونا در چارچوب تحولات حوزه فضای مجازی دنبال می کردیم. به تعبیری دیگر «تغییرات مدل حکمرانی در حوزه آموزش در عصر تحولات فضای مجازی»، در دستور کار ما قرار داشته است. براین اساس گزارشی از طرف مرکز ملی فضای مجازی بطور مفصل تهیه و برای رئیس جمهور ارسال شد که رئیس جمهور این گزارش را با دستورات ذیل آن به وزارت آموزش و پرورش ابلاغ نمود. در همین رابطه کارگروهی نیز به وجود آمد تا این تحولات را بررسی و تعیین کند که چه اقداماتی باید در مقابل این تحولات در نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی صورت گیرد. بدین جهت جلسات مهمی را با وزرای آموزش و پرورش و علوم برای پیگیری این مساله در مرکز ملی فضای مجازی برگزار کردیم. این کارگروه در حوزه پلت فرم های آموزشی، محتوای آموزشی، نظام ارزشیابی، تولید محتوا و خیلی از مسائل دیگر که در حوزه آموزش و فضای مجازی مطرح است موضوع را مورد بررسی و پیگیری قرار داد.
* وضعیت ارائه آموزش مجازی در دروان کرونا به چه نحوی بود؟ کدام بخش ها مشکل داشتند و نقاط قوت و ضعف آموزش مجازی را در دوران کرونا چطور می بینید؟ زمانی که بحران کرونا پیش آمد، این مقدمات و مباحث مورد نظر به ما کمک کرد و به کار سرعت داد. در حقیقت اینجانب معتقدم که در فرصت کرونایی در کشور درحوزه آموزش، اقداماتی که پیش بینی می شد ظرف ۳ سال صورت گیرد در عرض ۳ ماه صورت گرفت. از این جهت سرعت کار افزوده شد. ما در روزهای کرونا، جلسات مشترکی در سطح رئیس مرکز ملی فضای مجازی و وزرای ارتباطات و آموزش و پرورش داشتیم و جلسات مفصلی نیز در سطوح معاونان وزارتخانه ها و اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی نیز برگزار کردیم و موضوع آموزش مجازی بطور جدی دنبال شد. در حوزه دانشگاه در ابتدا خیلی موضوع جدی گرفته نشد اما پس از طولانی شدن پروسه قرنطینه و تعطیلی دانشگاه ها و کلاس ها، وزارت علوم خیلی زود تصمیم به حضور در زمینه آموزش مجازی گرفت. البته چون سامانه های فعال تری از قبل داشتند، خیلی سریع توانستند کلاس ها را راه اندازی کنند و کار در دانشگاه ها به سرعت شکل گرفت. در ابتدا مقداری سرعت برقراری ارتباط پایین بود که بخشی مربوط به مشکلات فنی می شد و بخشی هم به خاطر اینکه کلاً در کشور با افزایش حجم تقاضا اینترنت در روزهای کرونا مواجه شدیم، با مشکلات همراه بود. اما این مشکلات امروز در حوزه آموزش عالی به حداقل رسیده است. طبق گزارشاتی که ما داریم در این ایام حدود یک درصد کل ترافیک اینترنت کشور مربوط به آموزش الکترونیکی دانشگاه ها بوده که عدد قابل توجهی است. مشکلات آموزش مجازی امروز در حوزه آموزش عالی به حداقل رسیده است. طبق گزارشاتی که ما داریم در این ایام حدود یک درصد کل ترافیک اینترنت کشور مربوط به آموزش الکترونیکی دانشگاه ها بوده که عدد قابل توجهی است در حوزه آموزش و پرورش نیز به برکت بحث هایی که قبلاً شده بود موضوع آموزش مجازی مقداری شفاف بود. اما یک سری مشکلاتی از جهت زیرساختی و فنی وجود داشت که با کمک مرکز ملی فضای مجازی، وزارت ارتباطات و اپراتورها، کار به سرعت شکل گرفت و برای سامانه «شاد» امکانات فنی و زیرساختی خوبی آماده شد. برخی مشکلات مربوط به خود سیستم بود که الان به حداقل رسیده است. بر طبق گزارش هایی که مرکز ملی فضای مجازی تهیه کرده است در سیستم آموزش مجازی دانش آموزان، برخی مشکلات مربوط به پروسه احراز هویت بود که این بخش مطلقاً برطرف شد. موضوع دیگر مربوط به امکانات جدیدی بود که لازم بود در این سیستم برقرار شود. برای مثال مهمترین امکان مورد تقاضای معلمان و دانش آموزان، بحث ارتباط تصویری (لایو استریم) در کلاس درس بود که این امکان به مرور در سامانه «شاد» برقرار شده و الان نیز در حال اجراست. در مورد محتوای استاندارد نیز اقدامات خوبی در حوزه آموزش مجازی صورت گرفت. به نحوی که تولیدات خوبی از طرف آموزش و پرورش پیش بینی شد و هم از تولیدات موجود تا حدودی استفاده شد. الان نیز در تلاش هستند زمینه ای ایجاد شود که تولید هر محتوای آموزشی به سرعت پروسه تأیید را طی نماید و در اختیار دانش آموزان در سیستم آموزش الکترونیکی قرار گیرد.
در همین حال اولویت برای تولید محتوای آموزش مجازی به ۲۰ درصد دروسی تعلق گرفته که امسال تدریس نشد و مقرر است این مساله با تولید سریع محتوای آموزشی، جبران شود. * با این وجود بنظر می رسد عملکرد وزارتخانه های مسئول در امور آموزش مجازی همچون وزارت ارتباطات، آموزش و پرورش و علوم را مثبت ارزیابی می کنید. اما با این وجود چرا انتقاداتی به این شیوه آموزشی در کشور وارد است و آنطور که باید این مدل آموزشی نتوانسته رضایت مخاطبان را جلب کند؟ الان مشکل اصلی در آموزش مجازی مربوط به عده ای است که دسترسی به ابزارهای ارتباطی ندارند. چونکه تقریباً مشکلات اصلی در سامانه «شاد» حل شده و ما از این جهت نسبت به آینده خیلی خوش بین و راضی هستیم. ما معتقدیم که باتوجه به محدودیت هایی که در کشور وجود داشته و مشکلاتی که از نظر فنی و سرعت و زمان کم که داشتیم، اقدام خوبی در جهت آموزش مجازی دانش آموزان انجام شد؛ علاوه بر آموزش و پرورش، وزارت ارتباطات هم در رفع مشکلات زیرساختی کمک کرد و اخیراً نیز با دستور دولت، ترافیک سامانه «شاد» رایگان شده است. از طرفی دیگر اپراتورهای تلفن همراه نیز با نگاه مسئولیت اجتماعی و همکاری در جهت رفع مشکلات و نیازهای فرزندان این کشور به مساله ورود کردند.
بدین سبب مشکل اصلی فعلاً مربوط به حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد دانش آموزانی است که به ارتباطات دسترسی ندارند؛ به این معنا که یا به اینترنت دسترسی نداشته، یا سیمکارت ندارند و وضعیت مالی آنها به نحوی نیست که گوشی هوشمند داشته باشند و از امکانات محروم هستند؛ بنا بر این آموزش و پرورش در تلاش است که این بخش را هم بتوانند پشتیبانی کرده و این مشکل را حل کند. مشکل اصلی آموزش مجازی مربوط به حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد دانش آموزانی است که به ارتباطات دسترسی ندارند؛ یا سیمکارت ندارند و وضعیت مالی آنها به نحوی نیست که گوشی هوشمند داشته باشند و از امکانات محروم هستند در همین حال اقدام دیگری که انجام شد مربوط به راه اندازی مرکز تماس برای دریافت مشکلات مخاطبان سامانه «شاد» است که حدود ۱۰۰ نفر در این کال سنتر حضور دارند و شماره ۴۳۰۸۰ به این مساله اختصاص یافت. کارشناسان فنی در ۷۵۰ منطقه آموزش و پرورش به موضوعات پاسخ می دهند و از این طریق خیلی از مشکلات شناسایی شده است. گزارش ما نشان میدهد که اپلیکیشن «شاد» حدود ۱۹ میلیون بار نصب شده که از این تعداد ۱۱.۵ میلیون دانش آموز از این سامانه استفاده می نمایند. در همین حال ۷۹۰ هزار معلم فعال با هویت مشخص در این سامانه حضور دارند و حدود ۱۲۵ هزار مدیر و برخی از خانواده ها نیز عضو این نرم افزار هستند. از طرف دیگر گزارش مرکز ملی فضای مجازی حاکی از آنست که تابحال حدود ۳.۵ میلیارد پیام و محتوای درسی و یک میلیارد و دویست میلیون فایل در این سامانه رد و بدل شده شده است. همین طور گفته می شود که روزانه ۱۰۰ میلیون پیام در این سامانه جابجا می شود. نکته مهم دیگر این است که مطابق با گزارشاتی که داریم در ساعاتی که ترافیک سامانه «شاد» افزایش می یابد ترافیک پیام رسان ها و خدمات خارجی به شدت کاسته می شود. این نکته از این جهت دارای اهمیت است که این مساله را اثبات می کند که هر جا ما با نگاه ایجابی سرویس و خدمات مورد نیاز مردم را فراهم نماییم، بطور قطع با استقبال کاربران مواجه می شود و وقتی این فضا ایجاد نشود، این امکان را در اختیار خدمات خارجی گذاشته ایم. * بااینکه شما همچنان معتقدید که عملکرد وزارتخانه های متولی حوزه آموزش مجازی مثبت است اما در این دوران بحث کیفیت زیرساختهای آموزش مجازی دانشگاه ها در کنار کیفیت محتوای آموزشی، موجب گلایه هایی شد. دراین زمینه بررسی شما چگونه بوده است و آیا موارد دارای اشکال را به وزارت ارتباطات اعلام کردید؟ بحث مصرف اینترنت در این ایام دغدغه اصلی وزارت ارتباطات بوده است و آنها تلاش کردند در این ایام، این مساله را مدیریت کنند. چونکه میزان مصرف در زمان کوتاهی به شدت افزایش یافت و این مساله بطور قطع با رشد طبیعی که در سیستم پیش بینی شده بود، متفاوت بود. این مساله با مشکلاتی همراه شد. به هر حال آنها تلاش کردند که به نحوی شبکه را توسعه دهند که ما در سرعت و میزان مصرف، محدودیتی نداشته باشیم. * در حوزه محتوای آموزشی چطور؟ آیا نظارت محتوایی بر آموزش مجازی از طرف مرکز ملی فضای مجازی صورت گرفت و محتوای ارائه شده مطابق با قوانین و ضوابط بود؟ البته؛ یکی از دلیلهای آموزش و پرورش جهت راه اندازی سامانه متمرکز آموزش مجازی «شاد»، موضوع محتوا بود. چونکه در ابتدا پیشنهاد بر این بود که از بستر پیام رسان های داخلی برای این کار، کمک گرفته شود اما در آن صورت، امکان نظارت محتوایی به صورت فنی و هوشمند ممکن بود. اما در شرایط فعلی با سامانه «شاد» این هدف تامین شده است و بر اساس گزارش های آموزش و پرورش مشخص شده است که با مشکل خاصی در حوزه محتوا روبرو نبوده ایم. اما اگر قرار بود برای ارائه دروس آموزش مجازی از بستر پیام رسان استفاده شود، بهر دلیلی ممکن بود یک محتوای نادرست روی آن منتقل می شود و دانش آموز به آن محتوا دسترسی داشته باشد. این مساله پروسه نظارت محتوای آموزشی را سخت می کرد.
الان با سامانه متمرکزی روبرو می باشیم که در یک فضای سالم و متناسب با محیط آموزشی به دانش آموزان آموزش می دهد و در آن خبری از محتوای متفرقه نیست. البته ممکنست محتوایی که ارائه می شود نیازمند طراحی و تدوین برخی شاخص ها و استانداردها داشته باشد که مقداری زمانبر است. اما اصل موضوع مشکلی ندارد و بستر کار آماده است. * چشم انداز آموزش مجازی در کشور را چگونه می بینید و پیش بینی شما برای ادامه روند آموزش مجازی در صورت تداوم بیماری کرونا چیست؟ ما مساله آموزش را خیلی مهم می دانیم. چونکه آموزش همچون موضوعاتی است که خدمات جهانی برای آن سرمایه گذاری های زیادی کرده اند. حتی اگر بحث کرونا هم نبود، ما باید بعنوان یکی از اولویت های جدی در کشور، مساله آموزش مجازی را دنبال می کردیم. آموزش مجازی بحث های دیگری مانند عدالت آموزشی را نیز درپی دارد و این مسائل اقتضا می کند که ما بطور جدی به آن بپردازیم. در فضای مجازی بهترین اساتید و آموزش ها می تواند در اختیار یک دانش آموز در شهرستان دورافتاده ای هم قرار گیرد و امکان به اشتراک گذاری محتوا فراهم می شود. نکته دیگر مربوط به کاهش هزینه ها است که هزینه کشور را از جهت تولید کتاب و محتواهای درسی پایین می آورد و از طرف دیگر امکان نظارت و کیفیت تدریس را بیشتر می کند. چونکه ارائه دروس در سامانه قابل نظارت و ارزیابی است و می توان عملکرد متولیان را با یکدیگر مقایسه کرد. ضمن اینکه از جهت حفظ استقلال کشور در عرصه های مهم نیز موضوع آموزش یکی از میدان های اصلی و مهم می باشد. باید تلاش شود که آموزش در تسلط حاکمیت خدمات خارجی قرار نگیرد و بنا بر این باید بحث پلت فرم ها و خدمات آموزش مجازی را بطور جدی دنبال نماییم. این یک سیاست اساسی و اصلی در مرکز ملی فضای مجازی است و ما پیش از کرونا نیز این بحث را دنبال می کردیم و الان با شیوع کرونا، این مساله سرعت گرفته است. ما حتما موضوع آموزش مجازی را در آینده هم دنبال می کنیم؛ فعلاً یک مقطع تا اختتام شهریورماه برای اتمام این مقطع تحصیلی تعریف کرده ایم و برای ادامه این روند در سال تحصیلی آینده نیز در حال برگزاری جلسات مشورتی با آموزش و پرورش هستیم که در سال تحصیلی جدید نیز موضوع را دنبال کرده و از ظرفیت سامانه «شاد» و هم سرویس ها و خدماتی که روی این سامانه ارائه می شود، بهره ببریم؛ کیفیت محتوای آموزشی و فاکتورهای لازم آن نیز به شکلی طراحی شود که از شروع سال تحصیلی آینده با یک جهش در حوزه آموزش مجازی مواجه شویم.
* آیا مقرر است طرح ادامه روند آموزش مجازی به صورت مصوبه در شورای عالی فضای مجازی مطرح شود؟ این طرح در چارچوب یک گزارش در شورای عالی فضای مجازی با عنوان تحولات حکمرانی در عصر مجازی بوده است که تاثیرات فضای مجازی را در حوزه های مختلف مورد بررسی قرار داده است. برای مثال در این گزارش به بررسی تاثیرات فضای مجازی در حوزه رسانه، نشر و آموزش و پرورش پرداخته شد. در این راستا گزارش های پیوست توسط مرکز ملی فضای مجازی تهیه و سیاستهایی تصویب گردید که به ابلاغ سازمان ها و وزارتخانه ها رسید. به همراه این سیاستها، مجموعه گزارش های دقیقی نیز تهیه شد که مجموعه های مرتبط بر طبق این گزارش ها در حال کار هستند. البته ما آموزش و پرورش را در اولویت اصلی قرار دادیم. ما حتما موضوع آموزش مجازی را در آینده هم دنبال می کنیم؛ فعلاً یک مقطع تا اختتام شهریورماه برای اتمام این مقطع تحصیلی تعریف کرده ایم و برای ادامه این روند در سال تحصیلی آینده نیز در حال برگزاری جلسات مشورتی با آموزش و پرورش هستیم یکی از دغدغه های ما برای آینده در حوزه آموزش و فضای مجازی، بحث های تربیتی، فوق برنامه و اوقات فراغت است که بااینکه این مباحث در زمره آموزش های اصلی قرار ندارند اما در کنار آموزش رسمی، برای آینده دانش آموزان ضروری شمرده می شود. بنا بر این در تلاش هستیم با آموزش و پرورش برای رفع این دغدغه برنامه ریزی کرده و راهکارها و تدابیری را مشخص نماییم. * دراین زمینه آیا توسعه اپلیکیشن های بومی می توانند کارساز باشند؟ بله؛ اپلیکیشن ها یکی از بحث ها و ظرفیت های محتوایی مهم در کشور می باشند که در قاعده قانونی مرکز رسانه های دیجیتال وزارت ارشاد مجوز می گیرند و نظارت محتوایی بر آنها صورت می گیرد. این بستر می تواند در زمینه مهارت آموزی دانش آموزان موثر واقع شود. بطور کلی دغدغه این است که در صورتیکه فضاهای آموزشی با محدودیت حضور مواجه باشند، تکلیف کارهای اوقات فراغت، پرورشی و تربیتی و کارهای مربوط به مهارت آموزی دانش آموزان در رابطه با فضای مجازی چه می شود. از نظر ما متولی این بخش روشن است و درباب سیاستگذاری و قانونگذاری جدید بلاتکلیفی نداریم.

منبع: سئو مئو