بررسی آثار كوتاه و طولانی مدت فیلترینگ

سئو مئو: كارشناسان فضای مجازی معتقدند فیلترینگ یعنی اعمال حاكمیت و نه حكمرانی، برای اینكه در كوتاه مدت جواب نمی دهد و در بلندمدت هم موجب نارضایتی جمعی می شود.
به گزارش سئو مئو به نقل از ایسنا، به نقل از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، نشست نقد و اندیشه با موضوع «حکمرانی در فضای مجازی» با حضور روح الله هنرور -استاد مدعو دانشکده مدیریت دانشگاه صنعتی شریف- و محمدرضا رسولی – عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت- برگزار گردید.
روح الله هنرور با اشاره به اینکه مساله حکمرانی در فضای مجازی موضوعی است که در ایران در مورد آن زیاد صحبت شده ولی فهمیده نشده است، اظهار داشت: علت این است که شیوه های مختلفی که می تواند برای کنترل فضای مجازی وجود داشته باشد، در کشور ما شناخته شده نیست و مهمترین مساله در عرصه حکمرانی فضای مجازی این است که دولت ها بتوانند سیاست ها و منافع خودرا مطابق با مبانی ارزشی و اجتماعی که دارند در این فضا حاکم کنند.
وی با اشاره به اینکه هم اکنون سه الگوی حکمرانی در دنیا اجرا می شود، اضافه کرد: الگوی چینی که مبتنی بر اولویت نظر دولت در عرصه های مختلف است، الگوی اروپایی که مبتنی بر حفاظت از حقوق انسان ها و حقوق بشر و پیشگیری از انحصار و قدرت یافتن شرکت های خیلی بزرگ و سوم مدل آمریکایی که همیشه بوده و ما می توانیم در کشور یک الگوی چهارم را توسعه دهیم.

حکمرانی در لایه های زیرساختی آسان تر است
استاد مدعو دانشکده مدیریت دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به اینکه شبکه اینترنت معماری آزاد دارد و لایه لایه بودن آن امکانی را بوجود می آورد که هر کسی بتواند کاربرد خودش را برمبنای کاربردهایی که دیگران در شبکه بوجود آورده اند، به وجود آورد، اظهار داشت: نخستین موردی که دولت ها باید به آن فکر کنند این است که کدام لایه را می توانند حکمرانی و کنترل کنند.
هنرور با اشاره به اینکه بخش عمده این لایه ها زیرساخت است، افزود: باید زیرساخت های کافی به وجود بیاوریم که پلت فرم های پرقدرت بتوانند برمبنای دیتاسنترهایی که در ایران هستند کار کنند و بر آنها اعمال قدرت داشته باشیم و هنوز هم این فرصت برای اپلیکیشن هایی که اخیرا راه افتاده اند فراهم است به شرطی که ما آنها را رصد نماییم. دو لایه کلیدی زیرساخت و شبکه ملی اطلاعات ابزار مهمی برای حکمرانی در فضای مجازی است. نزدیک به هشت سال است که آمریکایی ها در مورد شبکه ملی اطلاعات ایران داده جمع آوری می کنند و نظر آنها این شبکه بر روی دینامیک اینترنت اثرگذار باشد، است.
وی با اشاره به حق دسترسی به کاربران در فضای مجازی اظهار داشت: باید سازوکارهای ایجاد حکمرانی را وجود بیاوریم. ولی در نظام تنها اهرم کلیدی فیلترینگ است که سبب شده همه افراد روبه روی نظام و دولت قرار بگیرند و این هزینه را به شدت برای نظام بالا برده است. اگر بخواهیم بوسیله پاک کردن عوامل دیگری که در این فضا فعال می باشند حکمرانی نماییم، نخستین نکته ای که باید به آن توجه داشته باشیم این است که در لایه های پایین قسمتی از کار را به پلت فرم های سطوح دیگر واگذار نماییم، در این صورت لازم نیست که دولت در این حوزه ها مداخله مستقیم داشته باشد و در همین فضا حتی می توان دسترسی کودکان را مورد توجه قرارداد.
استاد مدعو دانشکده مدیریت دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به اینکه درحال حاضر در حوزه کودکان گرفتار ضعف و خلا هستیم و هیچ سازوکار دیگری به جز فیلترینگ فراهم ننموده ایم، اظهار داشت: کاربران در سایر کشورها می توانند از ارائه دهندگان اینترنت خدمات کودک بگیرید. اگر بخواهیم این مکانیسم را در کشور راه اندازی نماییم، باید بخشی را به عهده ارائه دهنده اینترنت و بخشی را به عهده خانواده ها قرار دهیم و نهادهای مردمی به وجود بیاید که سایت های امن را معرفی نماید و این با برنامه ریزی می تواند تبدیل به صنعت شود و دولت با فعال کردن مردم می توان حکمرانی خودرا پیش ببرد.
هنرور با اشاره به اینکه مدلهای مختلف این طرح را می توان با محوریت خانواده ها، سازمان ها و پلت فرم های آنلاین آغاز کرد، افزود: نکته کلیدی این است که بتوانیم گفت وگوی درستی بین سیاستمداران و صاحب نظران داشته باشیم و سلسله مراتب تصمیم گیری مشخصی را در این حوزه حاکم نماییم. هم اکنون نهادهای مختلفی در عرصه فضای مجازی صاحب رای و اثرگذار هستند ولی با هم هماهنگ نیستند و گروه هایی که بیرون از سازوکارهای حاکمیتی قرار دارند نمی دانند با کدام نهاد باید تطبیق داشته باشند و این مورد علاوه بر سردرگمی جامعه کاربران، جامعه بزرگتری که به دنبال سیاست کلی نظام در فضای اینترنت است را هم سردرگم می کند.

باید زبان مکالمه با شرکت های بین المللی را پیدا کنیم
وی با اشاره به اینکه در بحث حکمرانی در فضای مجازی، وقتی طرف مقابل یک پلت فرم بین المللی باشد، به وجود آوردن مسیر گفت و گو بسیار مهم می باشد، اظهار داشت: بعضی از این پلت فرم ها سازوکار این مکالمه را به وجود آورده اند، اگر شما از توتیتر درخواست کنید به علت اینکه محتوایی با ارزش ها و خواست های کشور هماهنگ نیست باید حذف شود، به احتمال زیاد جواب نمی دهد بلکه باید زبانی را پیدا کرد که این پلتفرمها متوجه آن شوند.
استاد مدعو دانشکده مدیریت دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به اینکه برای ایجاد مشروعیت در این فضا باید دو نکته را مد نظر قرار دهیم، اظهار نمود: ابتدا باید برای فرآیندهایی که در مرحله تصمیم گیری قرار می گیرند روال سازی نماییم که دو مورد وجود دارد: اول رویه قضایی برای فیلتر شدن یک سایت است که افراد بتوانند به آن اعتراض کنند و رسیدگی قضایی برای آن صورت گیرد و دوم وقتی دستور فیلترینگ برای سایتی صادر می شود، دستور قضایی و روال آن معلوم باشد.
هنرور افزود: دوم مشاوره است که در سطح بین المللی هم انجام می شود که شرکت های بزرگ و کوچک بطور مداوم با سازمان های سیاست گذار حاکمیتی در تماس هستند که روندها را به آنها اطلاع بدهند تا اگر آنها پیشنهادی دارند مطرح کنند. اگر مکانیسم تصمیم سازی ما از بین مردم و نهادهای مردمی شروع شود، برای اجرا به مشکل کمتری برخورد می نماییم. این طرح مکانیسمی را به وجود می آورد که مشروعیت حاکمیت را زیاد می کند و هم موفقیت آنرا بالا می برد.
وی با تاکید بر اینکه اگر در حوزه داده ها، محوری را در اولویت قرار دهیم و برای آنها برنامه ریزی نماییم می توانیم در بقیه برنامه های فضای مجازی هم پیشرفت نماییم، اظهار داشت: نخستین برنامه توسعه ظرفیت ذخیره سازی داده ها است که یکی از بزرگترین نقاط ضعف ما در حوزه فضای مجازی به حساب می آید و برنامه دوم ملی سازی داده های حاکمیتی و دولتی است که در مرحله اول از آنها در بدنه تصمیم گیری و سیاست گذاری دولت استفاده نماییم و در مرحله دوم کسب وکارها بتوانند بر طبق این داده ها خدماتی را به مردم ارائه نمایند. مرحله سوم هم سازوکاری به وجود بیاوریم که داده های شخصی افراد در داخل کشور تجمیع شوند و با حفظ حریم خصوصی و عدم انتشار شرکت ها واسطه ای شوند تا از این داده ها جهت راه اندازی کسب وکار استفاده کنند. اگر این مرحله را شکل دهیم می تواند به اندازه اقتصاد نفتی و حتی بیشتر به جامعه برای جامعه درآمدزایی کند.

حکمرانی در فضای مجازی یک مقوله امنیتی نیست
استاد مدعو دانشکده مدیریت دانشگاه صنعتی شریف با تاکید براستفاده از ظرفیت جامعه متخصصات داده کشور اظهار داشت: در این حوزه اول مشتریان جهان اسلام و پس ازآن فارسی زبانان کشورهای همسایه را داریم که می توانند از خدماتی که شرکت و سرویسهای ایرانی ارائه می دهند استفاده کنند. حتی پلت فرم های خاص آن جوامع را بسازیم و حتی می توانیم به مرکز تربیت نیروی انسانی کشورهای منطقه تبدیل شویم و با جذب استعداد ارزآوری داشته باشیم.
هنرور اضافه کرد: اگر سلسله مراتب ها را رعایت نماییم، علاوه بر همکاری با شرکت های بین المللی می توانیم حضور فعال تری در این حوزه داشته باشیم ولی نیروی انسانی که جنبه های حقوقی فناوری اطلاعات، حقوق بین الملل فضای مجازی و اقتصاد دیجیتال را بشناسند، کم داریم که بتوانند در انجمن های بین المللی فعال عضو شوند.
همین طور محمدرضا رسولی -عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت- درباره مفهوم حکمرانی در فضای مجازی اظهار داشت: حکمرانی باید در لایه حاکمیت اتفاق بیفتد و هدف این است که ساختارها و مکانیسم های تصمیم سازی که منافع ملی یک کشور را تضمین می نماید، در این لایه شکل بگیرد. در حوزه فضای مجازی حمکرانی، به مفهوم استفاده از فرصت های این فضا برای دستیابی به منافع ملی و حاکمیتی است. در لایه حکمرانی داده به دنبال آن هستیم که از رویه ای استفاده نماییم که بیشترین بهره را در جهت منافع ملی ببریم و در عین حال از دارایی ها اطلاعاتی و داده هایی که وجود دارد محافظت و استفاده فرصت طلبانه از این فضا را محدود نماییم.
وی با اشاره به اینکه برای چارچوب هایی که برای حکمرانی در فضای مجازی وجود دارد، باید لایه های زیرساخت، پلت فرم ها و سرویس و لایه کاربران را مبنا قرار دهیم، اظهار داشت: باید برای حکمرانی در لایه زیرساخت سیاست های مشخص داشته باشیم تا از دارایی های باارزش اطلاعاتی محافظت نماییم ولی باید دقت کنیم که هرچه به لایه های بالاتر می رسیم حکمرانی سخت تر و پیچیده تر می شود و با مخاطرات بیشتری روبرو می باشیم.
عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به اینکه مداخله و حکمرانی در لایه های زیرساختی آسان تر است، اضافه کرد: هرچه به لایه های بالاتر برویم با کاربران، کسب وکارها و تامین کنندگان اطلاعاتی که به صورت توزیع شده در این فضا تولید محتوا می کنند روبه رو می شویم و حکمرانی در این لایه ها بسیار پیچیده میشود.
رسولی با تاکید بر اینکه در ادبیات حکمرانی با سه مکانیسم ساختاری، رویه ای و رابطه ای روبه رو هستیم اظهار داشت: مکانیسم های ساختاری بطور عمده روش هایی هستند که از بالا به پایین برمبنای یک سلسله مراتب تدوین، ابلاغ و اجرا می شود. حاکمیت بخش عمده زیرساخت را در دست دارد و ابزارهای سیاست گذاری بر این لایه را در اختیار دارد. اما هرچه بالاتر می رویم کار سخت تر می شود و از مکانیسم های ساختاری به سمت مکانیسم های رویه ای تغییر جهت می دهیم.
وی با اشاره به اینکه در ایجاد استاندارد ملی و یکپارچه سازی رویه ها در لایه پلت فرم چالش جدی وجود دارد، تصریح کرد: در لایه های بالاتر بطور عملی مکانیسم های مداخله، مکانیسم های رابطه ای است و مکانیسم هایی است که محور آن بحث آموزش، فرهنگ سازی، ایجاد همسویی اجتماعی است که بتوانیم بازیگران اجتماعی مختلفی را که از لایه های محتوا و کاربری استفاده می نمایند با منافع جمعی ملی همسو و آنها را نسبت به مخاطرات آگاه نماییم و در عین حال از آنها در قبال این مخاطرات محافظت نماییم.
عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به تعبیر رهبری که فضای مجازی تبدیل به قتلگاه برای عموم جامعه شده است، اظهار داشت: این جمله از این مورد نشات می گیرد که نتوانسته ایم در این عرصه روش های اجتماعی را ایجاد و عموم کاربران را متقاعد نماییم که به نحوی در این فضا رفتار کنند که در جهت منافع بلندمدت کشور باشد. ما در این عرصه ضعف و کار سختی در پیش رو داریم.
رسولی با اشاره به اینکه بخش عمده این ناکارآمدی به علت این است که دانش عینی، عملی و تجربی در این عرصه نداریم، افزود: به جهت اینکه چنین تجربه ای را در کشور محقق نماییم گرفتار سردرگمی هستیم که به چه شکل باید در این عرصه مداخله کنیم؟ به عبارت دیگر نمی دانیم کجا باید برخورد امنیتی نماییم و در کجا برخورد فرهنگ سازی داشته باشیم و خلا بعدی این است که این فوریت هنوز در بدنه حاکمیتی و اجرائی کشور شکل نگرفته است.

باید قسمتی از کار را به پلت فرم های سطوح دیگر واگذار کنیم
وی با اشاره به اینکه اگر فضایی را ایجاد نماییم که در لایه دوم تمام ذی نفعان به این جمع بندی برسند که مداخلات نظام در این عرصه به نفع همه است و طعم حکمرانی خوب را برای مردم ایجاد نماییم به نفع همه است، اظهار داشت: در این صورت در سطح کلان اهدافی که دنبال می نماییم محقق می شود و شفافیت و در دسترس بودن داده ها به کسب وکارها کمک می نماید تا مردم این احساس را داشته باشند که حکمرانی شکل گرفته به آنها کمک می نماید که به محتوای شفاف با دسترسی آزاد و حفظ حریم خصوصی دسترسی داشته باشند و مطمین هستند که فرزندانشان در این فضا آسان تر می توانند فعالیت کنند. در لایه سوم با سرویس هایی که می توان به مردم ارائه داد و با یکپارچگی که بین منابع اطلاعاتی و پلت فرم هایی در لایه های مختلف شکل می گیرند، این فضا را بوجود می آورد که مداخله موثری داشته باشیم.
عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت با تاکید بر اینکه مکانیسم های ساختاری در این سه لایه بهتر می توانند شکل بگیرند و بین مجموعه هایی که در این عرصه فعال می باشند تقسیم کار و نحوه هماهنگی ها مشخص می شود، اظهار داشت: متاسفانه حدود ۱۲ سال است که در کشور هماهنگی بین مجموعه های مختلف و نقش آنها در فضای مجازی تبدیل به چالش شده است و همین موضوع ادامه دارد و در لایه زیرساخت و محتوا نیز با این چالش روبه رو هستیم.
رسولی با اشاره به اینکه الان همه خانواده ها و کودکان و نوجوانان درگیر فضای مجازی می باشند و بحث آموزش در این فضا شکل گرفته است، اظهار داشت: ما در کشور به بحث چگونگی رصد و حکمرانی در این فضا ورود نکرده ایم و اگر این انسجام و توان را در بدنه مجموعه اجرائی داشتیم بطور اصولی مکانیسم ساختاری ما باید ۱۵ سال پیش باید شکل می گرفت ولی همچنان در این عرصه چالش داریم.

با درگیر کردن مردم در موضوعات، اتفاق مورد نظر رقم خورده است
وی با اشاره به اینکه قسمت دوم حکمرانی، بحث رویه ها و استانداردسازی است و اجتماعی سازی مفاهیم در لایه سوم سخت تر شکل می گیرد، خاطرنشان کرد: تجربه ای که در کشور داریم این است که هر جا مردم را درست درگیر موضوعات کرده ایم اتفاق مورد نظر رقم خورده است و ازاین رو اگر در عرصه فضای مجازی بتوانیم یک الگوی حاکمیت شرکتی(Co governance) مبتنی بر نقش مردم در این فضا باشد می توانیم موفق شویم.
عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به عملکرد خوبی حاکمیت در حوزه کسب وکارهای نوپا اظهار داشت: اگر بتوانیم این عرصه را بسط بدهیم که در بخش تولید محتوا هم این عملکرد شکل بگیرد و مردم را توانمند نماییم که بتوانند محتوای خوب تولید کنند و باز قسمتی از مسایل کشور در این عرصه حل می شود.
رسولی با اشاره به اینکه فیلترینگ یعنی اعمال حاکمیت و نه حکمرانی که در کوتاه مدت جواب نمی دهد و در بلندمدت هم موجب فاجعه می شود و کشور را گرفتار مخاطرات بزرگتری می کند، تصریح کرد: ناکارآمدی در بدنه اجرائی دولت وجود دارد اما اینکه فضایی را فراهم نماییم که مردم درگیر این قضیه و با الگوهای حاکمیت شرکتی علاقمند بشوند و این فرصت در اختیار آنها قرار بگیرد که بتوانند در این عرصه ایفای نقش کنند خیلی از مسایل حوزه کودکان برطرف می شود.
وی با اشاره به اینکه رهبری یک تعبیری از این فضا داشتند که ما عنوان فضای مجازی را به کار نبریم، بلکه این فضای حقیقی است که ما روی آن تنفس می نماییم، اظهار داشت: تبعات رسانه های اجتماعی کاملا شفاف بود، مردم درگیر شدند، پلت فرم های مختلف و محتواهای زیادی روی این فضا شکل گرفت و ما تازه متوجه شدیم که این عرصه ای است که باید روی آن ضوابطی داشته باشیم و شاید نخستین کاری که می توانستیم انجام بدهیم فیلتر بعضی از این فضاها بود که تبعات اجتماعی زیادی برای نظام داشت.
عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت افزود: دلیل این انفعالی که در بدنه حاکمیتی با آن روبه رو هستیم این است که روندها را دیر تشخیص می دهیم و سازماندهی و عکس العمل ها به موضوعات باز هم دیر اتفاق می افتد برای اینکه همیشه با یک فضای متغیر با روندهای پرشتاب روبه رو هستیم که باید خیلی سریع آنها را احساس نماییم و سریع نسبت به آن پاسخ دهیم و این در بدنه حاکمیت ما رخ نداده است. الان اگر رسانه های اجتماعی برای ما دغدغه است خیلی روندهای دیگر در حال شکل گیری است که دو یا پنج سال بعد معضلات بزرگتری را برای ما به وجود می آورد و هنوز به حضور آنها ورود عمیقی نداشته ایم.

داده های باز در حکمرانی به اعتمادآفرینی عموم مردم کمک می کنند
رسولی با اشاره به مبحث حکمرانی داده در فضای مجازی اظهار داشت: داده از لحاظ ابعاد فنی در لایه های زیرساختی و در لایه های بالاتر که پلت فرم ها، تولید محتوا و لایه کاربران را شکل می دهد وجود دارد و ازاین رو بخش عمده ای از حکمرانی فضای مجازی این است که به چه شکل از سرمایه های اطلاعاتی در جهت منافع خود استفاده نماییم. شورایعالی فضای مجازی سندی را در دست تدوین دارد که هدف آن این است که به چه شکل بتوانیم از فرصتی که فضای مجازی برای تبادل داده فراهم نموده برای خلق ثروت استفاده نماییم در عین حال که از داده ها و امنیت آنها محافظت و رویه هایی برای تولید داده های با کیفیت و تبادل اطلاعات بین مجموعه های مختلف ایجاد می نماییم.
وی با اشاره به اینکه هدف اصلی در حوزه داده این است که بتوانیم فرصت هایی که می تواند تصمیم گیری را در حوزه حاکمیت تسهیل کند داشته باشیم، اظهار داشت: به دلیل اینکه جمع آوری، رصد و تحلیل اطلاعات نداریم، کسب وکارها نمی توانند در فضای جهانی رقابت کنند. در سطح کلان برای حکمرانی داده باید فضایی را باز نماییم که بتوانیم در سطوح مختلف خلق ثروت نماییم. داده های باز (Open Data) که شفافیت در آن مستتر است به اعتمادآفرینی و جلب مشارکت عموم مردم در حوزه های مختلف و همین طور به تصمیم گیری در لایه های متفاوت کمک می نماید.
عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به اینکه کشور ظرفیت تخصصی بسیار خوبی در حوزه داده ها دارد، تعداد کارشناسان حوزه داده در بخش های مختلف و رشته های مرتبط که به فناوری روز مجهز هستند فرصتی است که بسیاری از کشورها از آن بی بهره هستند، اظهار نمود: قسمتی از داده ها حاکمیتی است و مجموعه های دولتی تولید می کنند و یا مدیریت آنها در دست دولت می باشد ولی باید ضوابط مشخصی داشته باشیم که هر داده ای، در هر حوزه ای و به چه شکل باید در اختیار مردم قرار بگیرد و این امکان وجود داشته باشد که داده ها در اختیار آنها قرارگیرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه بعضی از داده هایی که برای کسب وکارها حیاتی می باشد در اختیار شرکت های خارجی قرار دارد و ازاین رو در حوزه کسب وکارها و تولید همیشه یک گام از این شرکت ها عقب تر هستیم، اظهار داشت: این داده ها را باید آزاد نماییم و اختیار مجموعه هایی که می توانند از آن ارزش خلق کنند قرار بدهیم و از آن حفاظت نماییم.
رسولی با تاکید بر اینکه حکمرانی در فضای مجازی یک مقوله امنیتی نیست بلکه فرصتی در اختیار ما است که این فضا را حکمرانی نماییم و بتوانیم از فرصت های این فضا به نفع اهداف ملی، عموم جامعه و حاکمیت استفاده نماییم اظهار داشت: البته این نگاه مخاطرات این فضا را نفی نمی کند و به دلیلهای مختلف مخاطرات جدی و تهدیدات بزرگی در این عرصه داریم و توان آنرا داریم که آنها را به فرصت تبدیل نماییم. اگر بدنه مجموعه حاکمیت در این حوزه کاستی دارد نقش آفرینی مردم می تواند آنرا پوشش بدهد تا از این فرصت تکنولوژیکی در جهت اهداف خود استفاده نماییم و در کنار آن به تعمیق فهم موضوع حکمرانی در ارکان مختلف حاکمیت نیاز داریم.
وی با اشاره به اینکه مجموعه اجرائی باید ضوابط حقوقی و قضایی که از حریم این سیاست ها حفاظت کند را به وجود بیاورد، اضافه کرد: باید از نقش آفرینی مردم در حوزه حکمرانی فضای مجازی حمایت نماییم و جهت استفاده از ظرفیت تکنولوژیک و تحلیل کلان داده ها با هدف توسعه کسب وکارها اقدام نماییم.

منبع: seomeo.ir