با حضور كارشناسان بررسی شد صدمه شناسی شبكه های اجتماعی در فضای مجازی

کارشناسان فضای مجازی آموزش و تاثیرگذاری را کلید گشایش اغلب مشکلات جامعه دانسته و عنوان کردند فیلترینگ پاسخگو نیست و حاکمیت باید شرایط را برای حضور کنشگران و افراد دغدغه مند با سیاستگذاری، تسهیل گری، حمایت و نظارت فراهم آورد.
به گزارش سئو مئو به نقل از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، نشست «نقد و اندیشه» با مبحث «آسیب شناسی شبکه های اجتماعی در فضای مجازی» با حضور « سیدمحمدحسین حسینی» پژوهشگر دینی و روانشناس و «محمدرضا پویافر» جامعه شناس فرهنگی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم انتظامی امین برگزار گردید.
حسینی با اشاره به اینکه سازوکار اینستاگرام ما را به دنبال به دست آوردن تایید دیگران سوق می دهد، اظهار داشت: به عبارتی دیگر من تمام تلاش خویش را می کنم لایک بگیرم و اگر لایک نگیرم آدم ارزشمندی نیستم و عزت نفس من تحت شعاع قرار می گیرد. باید به افراد آموزش بدهیم تا اگر تایید و نظر مثبت دیگران را به دست نیاورند، عزت نفس خویش را از دست ندهند، این باور غیر منطقی نباید مانع حرکت بشود. تمام تلاش ما این است که اگر فردی ما را نقد می کند باید اجازه بدهیم که نظر وی در صفحه باقی بماند و آنرا حذف نکنیم، کسانی که در صفحات اینستاگرام نظر می گذارند دو دسته هستند، دسته اول افرادی که طرفدار شما هستند و دسته دوم کسانی که با شما زاویه دارند.
وی تفکر نقادانه و پرسشگری را برای جامعه بسیار لازم دانست و تصریح کرد: اگر فرد چگونه سوال پرسیدن را یاد بگیرد در آینده به سادگی هر مطلبی را باور نمی کند و می تواند با پرسشگری با تفکرات الحادی روبرو شود. عدم آموزش نوجوانان سبب شده تا آنها به سادگی فریب صفحات مجازی را بخورند و زندگی آینده خویش را نابود کنند. تفکر نقاد در همین صفحات مجازی به وجود می آید و من بسیار از آن استقبال می کنم و فضای رسانه باید پرسش و پاسخ را ترویج کند تا افراد یا بگیرند سوال خوب بپرسند و تنها به این صورت است که جامعه رشد می کند.

فضای مجازی را با آموزش و فرهنگ سازی می توان کنترل کرد
این روانشناس با اشاره به اینکه باید اول مشخص نماییم که هدف از مدیریت فضای مجازی چه هست، اظهار داشت: هدف سیاست گذاران برای مدیریت این فضا، کنترل کودکان و نوجوانان و حفظ آنها از خطرات آن است ولی اینکه چگونه می خواهیم مدیریت بکنیم مبحث مهمتری است. نمی توان با فیلترینگ مدیریت کرد، کنترل افراد از بیرون از نظر روانشناسی به شدت ناکارآمد است و نمی توان با ضرب و زور کسی را کنترل کرد. روش آگاه کردن افراد بسیار مهم می باشد. با فیلتر کردن، بستن و کنترل کردن نمی توان جواب گرفت. بلکه این فضا را با آموزش و فرهنگ سازی می توان کنترل کرد.
حسینی با تکیه بر اینکه یکی دیگر از روش های کنترل این فضا آگاهی دادن به والدین است، اظهار داشت: والدینی که هیچ آشنایی با اینستاگرام ندارند و حتی کار کردن با گوشی هوشمند را بلد نیستند اگر آموزش ببینند می توانند به کنترل این فضا کمک کنند. والدینی که آگاهی خویش را با کمک روانشناسان بالا می برند می توانند با شیوه های رفتاری به فرزندان خود برای حل مسایل و مشکلات در این فضا کمک کنند. برای مدیریت این فضا به جای تغییر به دنبال تأثیر باشیم. فاعلِ تغییر دیگران هستند، شما هیچوقت روی دیگران نمی توانید تغییر ایجاد کنید چون او یک شخصیت مستقل دارد و در صورت فشار آوردن فرد به جای تغییر رفتار به پنهانی انجام دادن کارها روی می آورد که در نوجوانان فاجعه است.
وی فاعل تأثیر را، خود فرد دانست و اظهار داشت: وقتی به دنبال تأثیر می رویم به دنبال آن کارآمدی به وجود می آید و نتایج بهتری می توان گرفت. تا وقتی یه دنبال این نباشیم که من چگونه می توانم در این فضا روی نوجوان و فرزند خود تأثیر گذار باشم به نتیجه نخواهیم رسید. “من” اثرگذار در فضای مجازی همه هستند و هیچکس نباید مسئولیت گریزی کند و نوک پیکان را باید به سمت خود بگیرد تا اثرگذار باشد. اگر من بگویم تقصیر والدین است که در تربیت و کنترل فرزندان خود کوتاهی کرده اند، باید بپرسم من چگونه بر روی آنها تأثیر بگذارم و آنها را آموزش بدهم. در تأثیر گذاری سهم ها با یکدیگر متفاوت می باشد. سهم پدر و مادر در تاثیرگذاری بسیار بیشتر از دیگران است.

حضور در فضای مجازی قدرت ایجاد می کند
این روانشناس با اشاره به اینکه فضای مجازی تبعات گوناگونی دارد، اظهار داشت: یک بخش تاثیرات فضای مجازی بر حوزه فردیت، انزوای افراد و گذر و تغییرات جامعه است و بخش دوم تولید محتوا برای این فضا است. حضور در این عرصه، یک قدرت است و اگر هم اکنون از خودمان بپرسیم باید این فضا را قبول نماییم یا نه؟ در پاسخ باید بدانیم که پذیرفتن و نپذیرفتن این فضا چه تبعاتی دارد.
حسینی با اشاره به اینکه اگر شما فضای مجازی را کنار بگذارید و از آن بیرون بیایید فقط خودتان را از این فضا محروم کرده اید، خاطرنشان کرد: اوایل حضور فضای مجازی حوزه علمیه با آن مخالف بود ولی هم اکنون شاهد حضور حداکثر حوزه در این حوزه هستیم، چونکه این فضا، فضای قدرت است و اگر برای آن تولید محتوا نکنی، مخالف تو از این تریبون استفاده می نماید. جامعه در حال حرکت را نمی توان متوقف کرد بلکه باید همراه آن حرکت کرد و تا حد امکان به آن جهت داد.
وی ضمن اشاره به فیلتر تلگرام و تبعات آن برای تولیدکنندگان محتوای دینی در این فضا اظهار داشت: افراد زیادی که در این عرصه به تولید محتوا با هزینه های بالا می پرداختند با فیلتر تلگرام دلزده شدند چونکه هیچکدام از پیام رسان های داخلی مخاطب تلگرام را نداشتند و عملا هزینه کردهای این افراد بی نتیجه ماند.
این پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه کرونا خیلی از مشاغل را در کشور تعطیل کرده و بنابراین خیلی از مشاغل در فضای مجازی فعال شده اند، اظهار نمود: کسانی که دغدغه فرهنگی در کشور دارند ابتدا باید بازار کار را ساماندهی کنند تا زمانی که اشتغال برای جوان فراهم نشود توجه به صفحات زرد هم ادامه دارد. راه مستقیم هیچ گاه در عرصه فرهنگی و دینی جوابگو نیست، در این حوزه هیچ گاه تنها یک عامل سبب صدمه نمی گردد بلکه پازل ها در کنار هم عامل یک اتفاق اجتماعی و فرهنگی در جامعه هستند.
حسینی با اشاره به اینکه آموزش کلید گشایش اغلب مشکلات این جامعه است، اضافه کرد: اگر به افراد نحوه مدیریت و استفاده از رسانه ها و شبکه های اجتماعی را آموزش بدهیم خیلی از مشکلات اتلاف زمان از بین می رود. رسانه های اجتماعی بد یا خوب ندارد و محتوایی که ما برای آن تولید می نماییم آنرا شکل می دهد. بعضی از مسئولان ما دغدغه تولید محتوا و اصلاح این فضا را ندارند بلکه بیشتر به دنبال قطع کردن آن هستند تا صورت مسله را پاک کنند، اما باید به این نکته توجه داشته باشند که بستن این پلت فرم ها سبب حضور مردم در یک تریبون و پلت فرم دیگر می شود.
وی با اشاره هرم مازلو و نیاز افراد به تفریح و سرگرمی اظهار داشت: یکی از دلایلی که افراد در صفحات بلاگرهای نامناسب حضور پیدا می کنند، بدست آوردن تفریح و سرگرمی است که حاکمیت برای این نیاز کار بسیاری انجام نداده است. موافقان فیلتر این رسانه ها توانمندی لازم برای مقابله با مخاطرات و صدمه های این رسانه ها را ندارند. با گذر زمان مردم تفاوت محتوای سرگرم کننده بی ارزش را از محتوای درست و آموزنده تشخیص می دهند این محتوای بی ارزش در طول زمان بلوغ جامعه را بالا می برد.

باید از تولید محتوای فاخر حمایت کرد
این روانشناس در پاسخ به سوالی درباره بستن یا نبستن شبکه های مجازی اظهار داشت: حاکمیت باید مردم را به پشتیبانی از تولیدکنندگان محتوا در این شبکه ها سوق دهد و بستن چاره نیست. حتی باید از هنر جذب مخاطب صاحبان صفحات زرد فضای مجازی یاد گرفت و در جهت خوب از آن استفاده نمود. اینستاگرام هم اکنون بزرگترین منبع درآمدزایی است و برای کسب درآمد، بیشتر دیده شدن بزرگترین معیار در این فضا است. برای دیدن شدن در این فضا رقابت زیاد شده و بنابراین برخی کارهای غیراخلاقی می کنند تا دیده شوند.
حسینی با اشاره به اینکه باید چه نماییم که افراد برای دیده شدن به کارهای غیراخلاقی دست نزنند، اظهار داشت: هم اکنون بازار رقابت بلاگری بسیار داغ است ولی برای خوابیدن این تب، باید موقعیت شغلی جدید در جامعه فراهم نمود تا افراد بتوانند از طریق اخلاقی درآمد کسب کنند و در این صورت است که تولیدکنندگان محتوای فاخر می توانند با آموزش صدمه های این فضا را کنترل کنند. باید از این فضا باید بهره برد و نمی توان آنرا طرد کرد و باید از تولیدکنندگان محتوا حمایت اجتماعی کرد و اگر حاکمیت عرصه های زندگی اقتصادی مردم را ساماندهی کند آنگاه به سادگی می توان با برگزاری دوره های عزت نفس و… معایب شبکه های اجتماعی را حل کنم.

پیچیدگی شبکه های اجتماعی نسبت به پیام رسان ها بیشتر است
محمدرضا پویافر – جامعه شناس و استاد دانشگاه هم اظهار نمود: همه افراد علاقمند هستند که صرف نظر از اینکه تایید یا مورد انتقاد قرار می گیرند، دیده شوند. نقد و انتقاد کارشناسی در فضای مجازی موثر است. باید از نظرات مخالف و انتقادات استقبال کرد ولی نوع سوم کنشگری در فضای مجازی وجود دارد که با نظر فرد کاری ندارند بلکه او را تخریب می کنند که شما را ناچار به حذف افراد می کند.
وی با اشاره به اینکه مبحث تولید محتوای دینی در رسانه های اجتماعی یا social media شامل شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها، هر کدام اقتضائات خاص خویش را دارد، اظهار داشت: پیچیدگی ها در شبکه های اجتماعی نسبت به پیام رسان ها بیشتر است. در شبکه های اجتماعی که مبتنی بر محتوای ویدیویی یا تصویری هستند فضا متفاوت می باشد و امکان دارد بخش هایی از مسایل جامعه را که بسیاری از مردم با آن درگیر هستند و با آن چالش جدی دارند رو کند و تازه همه متوجه آن بشوند.
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به لایو اخیر بلاگر اینستاگرامی با یکی از مخاطبان نوجوان خود، خاطرنشان کرد: استعاره کوه یخ در این مورد قابل استفاده می باشد چونکه خیلی از مردم ویدیویی را مشاهده نمودند که برای آنها عادی بود یا در فضای فعلی جامعه آنرا دیده بودند.
پویافر ضمن اشاره به نوع ارتباط این نوع مخاطبان با رسانه ها خاطرنشان کرد: توزیع سنی مصرف کنندگان محتوا اینستاگرام در اکتبر ۲۰۲۰ نشان داده است که حداقل ۷.۱ درصد بین ۱۳ تا ۱۷ سال سن دارند. یک سوم مخاطبان اینستاگرام ۲۵ تا ۳۴ ساله ها هستند، بیشتر از ۶ درصد بالای ۵۵ سال سن دارند و این ذهنیت که افراد با بالا رفتن سن تغییر نمی کنند را عوض خواهد نمود چونکه خیلی از همین افراد در جامعه در معرض تغییرات جدی عاطفی هستند.

افراد دغدغه مند حاضر نیستند از خود هزینه کنند
وی انتظار از دیگری را یکی از مسایل کشور اعلام نمود و افزود: در موضوعات مختلف ما انتظار از دیگری داریم که این دیگری در خیلی از موارد نظام سیاسی است. اگر گروه های دغدغه مند از دو دیدگاه روانشناسی و جامعه شناسی پرسش از خود داشته باشند در این صورت به جای انتظار از نظام سیاسی از خود هزینه می کنند.
این جامعه شناس با اشاره به اینکه اغلب گروه ها و افراد دغدغه مند حاضر نیستند از خود هزینه کنند، خاطرنشان کرد: این افراد هیچ گاه این پرسش را از خود نداشته اند که چرا حاضر به هزینه از تفکر و اندیشه خود نیستند و به دنبال این هستند که دیگرانی فرش قرمز را برای آنها پهن کنند تا آنها در حوزه مورد دغدغه خود حضور داشته باشند بدون اینکه کوچکترین هزینه ای از خود کرده باشند.
پویافر این رفتار را نشانه عمیق نبودن در دغدغه این افراد دانست و اضافه کرد: در لایه های بالاتر، در سطوح میانی و کلان کشور هم در حوزه های مختلف سریع انگشت افترا را به سمت یک دستگاه نشانه می روند که با فلان گروه یا اتفاق برخورد کند. نکته اینجا است که هیچکس از این افراد نمی پرسد که شما در کنشگری خود چه فعالیتی برای رفع این دغدغه کرده ای و احیانا با صدای بلند اعلام کردن آن دغدغه برای آنها کارکرد دارد. حتی اگر به آن مبحث خیلی هم باور نداشته باشند.
وی با اشاره به اینکه «من» فرد عادی تا سطوح کلان کشور در بعضی از مسایل جدی جامعه خویش را به غفلت زده ایم، اظهار داشت: در این صورت یا مسله را ندیده ایم یا نخواسته ایم چاره جدی برای آن داشته باشیم و در سطوح وسیع تر هم وجود دارد که مسله را نادیده می گیریم و می گوییم با فردی که مثلا لایو را برگزار کرده برخورد سلبی بکنند. برای سیاست گذاری فرهنگی باید چارچوب هایی داشته باشی که هر شخص و نهادی به اندازه خود در این عرصه مسولیت داشته باشد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه با ورود اینترنت به کشور می توان دو سوال را مطرح نمود، اظهار داشت: اول اینکه ما برای اینترنت چه کردیم؟ و دوم اینترنت با ما چه کرد؟ در پاسخ به سوال اول باید گفت ما اینترنت را به صورت قطره چکانی وارد کشور کردیم و هم اکنون بر بستر آن به مردم خدمات عرضه می دهیم و در بعضی موارد آنرا کند و حتی فیلتر کرده ایم و البته تمام این موارد در ذیل تغییرات اجتماعی در کشور بود که بدیهی به نظر می آید ولی در شرایط فعلی مهمترین مسله کشور است.
پویافر افزود: در پاسخ به سوال دوم باید گفت تغییرات اجتماعی در نتیجه ارتباط فرهنگی با رسانه به وجود آمد و در هر لحظه سبک زندگی، رفتارها و تفکر ما را تغییر می دهد ولی در کشور هیچ نشانه ای از فکر کردن روی این مورد نیست و در نتیجه رسانه خانواده ما را تغییر داده است به صورتی که نرخ تجرد قطعی در ایران ۴.۳ است که بالاتر از میانگین خیلی از کشورهای توسعه یافته است و این نشان داده است که تلاش ما برای نهادینه کردن فرهنگ خانواده در کشور به بن بست رسیده است.
وی با اشاره به اینکه هم اکنون میل بیشتر به تجرد و تنهایی، بعد خانوار کوچکتر و رشد جمعیتی ۳.۱ در کشور اتفاق افتاده است، اظهار داشت: مسئله جدی آینده کشور با این تغییرات اجتماعی سالخوردگان و زنان تنها هستند و اینترنت در بخش مهمی از این تغییرات سهم دارد چونکه ابزارهای جدیدی به مدد اینترنت در دسترس می باشد که افراد بدون احتیاج به خانواده بعنوان سرمایه اجتماعی می توانند با هر کسی که بخواهند، در هر زمان و مکان و به میزانی که مورد تایید خود آنها باشد با افراد ارتباط برقرار کنند و این مورد هم به لحاظ اقتصادی هم تعهدی برای افراد به صرفه است.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه سهم اقتصاد را در این تغییرات اجتماعی کمتر می دانم، خاطرنشان کرد: کشور ایران در فرآیندی از مدرنیته قدم می گذارد که شهروند غربی سال ها پیش از این آنها را تجربه کرده و ما به مدد رسانه های جدید و اجتماعی از آن استفاده می نماییم و خودمان را تغییر می دهیم و این تغییر خود به خود ما را بیشتر همراه آنها می کند. آمارها نشان داده است که روند مصرف رسانه های اجتماعی در کشورهای خاورمیانه ای شیب بیشتری نسبت به کشورهای پیشرفته دارد.
پویافر با اشاره به اینکه مداخله حکومت در عرصه های فرهنگی درست نیست، اظهار داشت: نقش دولت در این حوزه باید سیاستگذار، حمایتگر، تسهیل گر و ناظر باشد. حضور داشته باشد ولی هم اکنون ما نظام های غیردولتی برای این فعالیت ها نداریم و نتیجه این می شود که در نهایت حاکمیت مانند یک پدر همیشه نگران همواره در کنار مردم و جامعه حضور دارد.
وی با اشاره به اینکه اما حکومت فعالیت در این عرصه را به گروه های واقعا مردمی واگذار نکرده، اظهار داشت: در نتیجه آن حکومت خویش را ملزم به مدیریت فضای مجازی و پیشگیری از انحراف جامعه می داند و باید برای آن منابع مالی و نیروی انسانی زیادی را هزینه کند و در کنار آن هم در تیررس مستقیم انتقادات قرار می گیرد. سیاست هوشمندانه مدیریتی است که عملا با کنشگری داوطلبانه گروه هایی که واقعا مردمی هستند همراه باشد، در این صورت است که مردم برای دغدغه هایی که در حوزه دین و جامعه دارند حاضر می شوند هزینه کنند و دیگر از حاکمیت انتظار نخواهد داشت که دغدغه آنها را رفع کند.
این جامعه شناس ضمن اشاره به اینکه در صورت ادامه سیاست های فعلی در حوزه های فرهنگی فرصت برای افرادی که به دنبال منافع مادی هستند فراهم می شود تا خویش را به جای مردم دغدغه مند واقعی جا بزنند، اظهار داشت: در این صورت است که معادلات بهم می ریزد و امکان دارد که حتی پول دولت در جای اصلی خود هزینه نشود و در کنار آن دولت مورد انتقاد قرار می گیرد و مشخص نیست کارکرد مناسبی هم داشته باشد.

شاخص سرمایه اجتماعی در کشور بسیار پایین است
وی با اشاره به اینکه هر فردی که در این جامعه زندگی می کند، فرزندان این حاکمیت هستند و اگر فردی مشکل داشته باشد جامعه نمی تواند از او سلب تکلیف کند، اظهار داشت: ازاین رو باید پذیرفت که سیاستگذاری غلط سبب تکثیر مردم مشکل دار در جامعه شده است. متاسفانه بعضی از مسئولین نگاه مسئولیت پذیر در مورد این اشتباهات ندارند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه نگاه مهندسی به جامعه غلط است، خاطرنشان کرد: در جامعه ما مساله تولید یک پیام رسان خوب مطرح نیست چونکه به لحظ فنی در کشور توان ساخت آن وجود دارد ولی به علت بی اعتمادی که در جامعه وجود دارد، مسئولین هرچه تلاش کنند و بهترین زیرساخت ها را در اختیار این پیام رسان ها قرار بدهند مردم به آنها اعتماد نکرده و از آن استفاده نمی کنند و وقتی پیام رسانی کاربر نداشته باشد عملا شکست می خورد، زیر اصل ماجرا در اعتماد کاربر است.
پویافر با اشاره به اینکه برای حکمرانی در سطح کلان در خیلی مواقع نباید کاری کرد، اظهار داشت: من مدافع نظریه کاهش نقش مداخله گری دستگاه ها هستم و معتقدم نقش حاکمیت باید به تسهیل، حمایت و نظارت تغییر پیدا کند تا گروه های مختلف و جوانان تشویق شوند تا به میدان بیایند.

منبع: seomeo.ir