مدیریت فضای مجازی، نیازمند دانش فلسفه است

به گزارش سئو مئو، صلواتی در نشست خیال به مثابه ساحت وجودی و فضای مجازی اظهار داشت: بیشتر افرادی که در عرصه مدیریت و حکمرانی فضای مجازی زحمت می کشند کسانی هستند که از اهالی فلسفه نیستند.

به گزارش سئو مئو به نقل از مهر، شانزدهمین پیش نشست علمی همایش ملی تنظیم گری فضای مجازی به همت مرکز مطالعات فضای مجازی و اندیشکده حکمرانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تحت عنوان «خیال به مثابه ساحت وجودی و فضای مجازی» امروز چهارشنبه ۹ آبان ماه با سخنرانی «عبدالله صلواتی» و «ابراهیم معظمی گودرزی» و با دبیری علمی «محمد محمدی نیا» اجرا شد.
«عبدالله صلواتی» ضمن اشاره به اهمیت تفکیک بین مرز خیال و واقعیت و اشتباهاتی که در ساحات مختلف در این گستره شاهد می باشیم، اظهار داشت: ما در این حوزه اشتباه راهبردی داریم و این رویکرد را به وضوح در بحران های مختلفی که در کشور خودمان و کشورهای دیگر اتفاق می افتد نظاره گر هستیم و اساساً تعدادی از بحران های اجتماعی و رخدادهایی که در دوره های اخیر اتفاق افتاده موید این مساله است؛ بعنوان مثال پیش از این که یک اتفاق سیاسی در کشوری رخ دهد آنرا در فضای مجازی هایلایت می کنند و به عنوان نمونه، کاربر در فضای مجازی به سرعت به این نتیجه می رسد که کشور درحال سقوط است چونکه اطلاعات و تصاویری که در فضای مجازی ارائه شده با خیال این کاربر بازی کرده و مرز بین خیال و واقعیت را مخدوش کرده و به تعبیر پدیدارشناسی این کاربر را گرفتار فروپاشی «نوئما» کرده است.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی افزود: در حوادث ۱۴۰۱ و فضای قبل و بعد شاهد بودیم که در فضای مجازی حرف از فروپاشی بود اما وقتی که در جهان پیشامجازی نفس می کشیدیم و شواهد و قرائن را رصد می کردیم، می دیدیم که اساساً خبری از فروپاشی نیست و این حاصل سردرگمیِ شناختی و تضعیفِ مدام و مستمر مرز بین خیال و واقعیت است؛ همین طور در پی این قضیه یعنی تضعیف مرز بین خیال و واقعیت و ایجاد اضطراب، یک سری نمادهایی در حوزه های اجتماعی-فرهنگی خلق می شود همچون کمپین های تبلیغاتی که موجب می شود باورهای جدید شکل بگیرد و در پی این باورها سبک زندگی خاص اتفاق بیفتد.
صلواتی اضافه کرد: اگر بخواهیم عمیق تر به این ماجرا نگاه نماییم و طرح واره هایی سازگار و ناسازگار در ما شکل بگیرد و از طرفی انگاره ها و استعاره های مفهومی و به تعبیر پدیدارشناسانه نوئماهای متفاوتی در کاربر شکل بگیرد تمام شبکه معرفتی و زندگی کاربر برمبنای احکام آن نوئما شکل گرفته و دیگر کاربر از منطقه واقعیت نقل مکان کرده و به منطقه نوئمای زندگی خودش رفته و همه چیز را برمبنای آن نوئماهای ذهنی ارزیابی می نماید و مداوم گرفتار اشتباه محاسباتی درباب واقعیت می شود.
این پژوهشگر اشاره کرد: همین طور بحث منطق بازار و مسائلی از این دست همچون ترکیب رنگ ها و سناریوهای رویایی و رمانتیک که کاربران را در وضعیت مطلوبی از خودشان قرار می دهند نیز مطرح است، یعنی کاربر خودرا در آن فضا تخیل می کند و بعد سراغ خرید یا انجام آن کار می رود، همه این موارد به یک نوع منطقه خیال کاربر را نشانه می رود و با این منطقه کار دارد، به همین دلیل خیلی از باورها و اداراکات و طرح واره ها و استعاره های مفهومی در منطقه خیال خیمه زدند و علی القاعده فضای مجازی با نشانه رفتن این منطقه بخش عظیمی از ساحت انسانی را نشانه رفته و با آن کار دارد و طبیعتاً مدیریت خیال، مدیریت بخش عظیمی از فضای مجازی و حکمرانی در فضای مجازی است.
وی افزود: غرض از اشاره به این مطلب از آن جهت بود تا از دریچه تفسیری که ملاصدرا از دریچه خیال دارد وارد مدیریت بحث فضای مجازی و حکمرانی این فضا شویم؛ خیلی از افراد وقتی در مبحث خیال به ملاصدرا می رسند نهایتِ تفاوتی که میان مؤلفه خیال از نظر ملاصدرا و خیال نزد سایرین تا قبل از او و بطورمثال کسانی چون ابن سینا قائل می شوند در این حد است که ملاصدرا خیال را مجرد می داند اما ابن سینا بصورت سیستمی قوه خیال را مجرد نمی داند هرچند که بوعلی در مواضع بسیار کمی بصورت ضمنی بحث تجرد خیال را مطرح کرده است و یا این که تفاوت دیگری را مطرح می کنند و آن طرح خیالِ متصل در آدمی است و آنرا متفاوت می کند؛ یعنی ملاصدرا با این دیدگاه از خیالی که سهروردی تصویر می کند، متفاوت می شود.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی اظهار داشت: سهروردی، خیالِ منفصل را مطرح می کند که بین عالم مُثُل و طبیعت قرار داشته و صُوَر خیالی در آنجا قرار دارند و آدمی با آن عالم ارتباط می گیرد اما ملاصدرا افزون بر این خیال منفصل، خیال متصل را هم مطرح می کند و در نهایت تفاوت میان خیال در ملاصدرا و خیال در بین حکمای دیگر در همین حد است اما واقع امر آنست که خیال در ملاصدرا تفاوت بنیادینی با خیال در حکمای پیشین دارد.
صلواتی در امتداد مباحث فوق اشاره کرد: بطور مثال خیال در ابن سینا قوه است و انبار صورت هایی است که از حس مشترک می آید، به همین دلیل قوه ای که کارش حس باشد، مُدرک نیست اما در مورد ملاصدرا و دیدگاه او نسبت به خیال علاوه بر این که می توانیم بحث حس را نسبت دهیم، از طرفی این خیال در اندیشه او مُدرک هم هست و قدرت ادارک و انشا دارد، این مساله را ملاصدرا در مواضع مختلف همچون در کتاب «مفاتیح الغیب» نیز مطرح می کند و نکته بسیار با اهمیت تر از این نکته که در ابتدا اشاره کردم، این است که در ملاصدرا خیال، ساحتی از وجود است که وضعیت میان بودگی دارد یعنی میان حس و عقل است نَه این که قوه ای در کنار دیگر قوه ها باشد بلکه ساحت و مرتبت وجودی در کنار عقل و حس است، چنانکه در جلد هشتم اسفار این مساله را مطرح می کند که آن چه نزد من عمده است و اهمیت دارد، آنست که خیال امر جوهریِ باطنی است که غیر عقل و حس ظاهر است و عالَمی دارد که غیر از عالَم عقل و طبیعت و حرکت است؛ باتوجه به این نظر ملاصدرا اینجا دیگر قوه خیال مطرح نیست بلکه عالَم خیال مطرح است نه در حیث آفاقی که انفسی.
وی اظهار داشت: ملاصدرا همین طور در آثار دیگر خود همچون در «اسرار الآیات» و شرح «الهیئت شفا» تصریح می کند که خیال همان روح حیوانی است، همان نفس حیوانی است که یک جوهر مجرد است، البته می گوید جوهر عقلی نیست اما عین نفس حیوانی است؛ بدین سبب خیال در نظرگاه نهایی ملاصدرا به صورتی همه کارکردها، ساحت ها و شئون نفس حیوانی را شامل می شود همچون ادراک، تصرف و…؛ به اعتقاد او خیال همان نفس حیوانی است که ارتباط با صور متخلیه، قوه متصرف در معانی و صور هست و هم واهمه است یعنی مُدرک معانی جزئی.

سیاستگذاری زلفش با خیال گره خرده است

این استاد فلسفه اسلامی اضافه کرد: در حقیقت ادراکات بشر و رفتار ما نیز به یک نحو خیالی است و استدلالات نیز به همین میزان خیالی و انتخاب های آنها هم از خیال است و سیاستگذاری و مدیریت هم زلف اش با زلف خیال باید گره بخورد گو اینکه ملاصدرا در آثار مختلف خود همچون اسفار و مبدا و معاد و مفاتیح الغیب اشاره می کند مادامی که تدبیر بدن می نماییم آن چه که از ادراکات عائد ما می شود به نحوی تخیلی و توهمی هستند، یعنی از متخیلات و موهومات هستند و دقیقاً به همین معنا معقولات بالقوه هستند و نَه بالفعل و ادراکات حقایق ما نیز به همین میزان است.
صلواتی اشاره کرد: ملاصدرا در مفاتیح الغیب اشاره می کند مادامی که از ابزار وهم و خیال بهره می بریم، اهل بصیرت نیستیم به همین دلیل ملاصدرا وضعیتی را از آدمی تصور می کند که در این وضعیت فقط عده محدودی از انسان ها استعداد آنرا دارند که به بحث ناطقیت یعنی ادراک کلیات بدون اختلاط با خیال و مثال دسترسی پیدا کنند و علی القاعده آن سلطان ساحت وجودی بیشتر انسان ها همان سلطان خیال است که وهم را نیز در بر می گیرد و تمام ادراکات و تحریکاتی که این انسان دارد و همین طور همه انتخابات و شئون زندگی و سبک زندگی او متأثر از این صورت و وجهه خیالی است که ما باید در سیاستگذاری هایمان در فضای پیشامجازی و فضای مجازی به آن دقت کنیم که توجه هم نشده است و بیشتر افرادی که در عرصه مدیریت و حکمرانی فضای مجازی زحمت می کشند کسانی هستند که یا از اهالی فلسفه نیستند و یا خیلی با نظریه و دیدگاه های اختصاصی ملاصدرا آشنایی ندارند یا این که این آشنایی و حضور هست اما خروجی و برون داد از این تفکر صدرایی را در مدیریت آنها مشاهده نمی کنید.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی در مورد رابطه فضای مجازی و فضای فیزیکی که در این جلسه در قالب یک پرسش عنوان شد، اظهار داشت: از اساس این پرسش را موجه نمی دانم چونکه دوگانه فضای مجازی و فیزیکی را دوگانه موجهی نمی دانم؛ ما حالا در فضای پیشامجازی متأثر از فضای مجازی هستیم، خیلی از رفتارها و تصمیم گیری های ما متأثر از این فضای مجازی است و ما در حقیقت با روحیه و نگرش فضای مجازی داریم در فضای پیشامجازی زندگی می کنیم؛ البته این مساله را در یکی از سخنرانی هایم نیز گفته ام که در دوره ی جدید ذهن و زبان و وجود ما ذهن و زبان و وجودِ مجازی شده است و ما با این ادبیات در فضای مجازی زندگی می کنیم؛ در نتیجه پرسش مطرح شده را به این شکل می توان تقریر و صورت بندی کرد و آن مرز و دیوارِ بزرگ بین این دو نیست بلکه ما در هر دو حالت، یعنی حالت دیجیتال و مجازی گونه داریم زیست می نماییم و این دو نسبت به یکدیگر کنش های شدیدی دارند.
وی افزود: البته روی کاغذ می شود مرزی بین فضای مجازی و اقعی ترسیم کرد اما وقتی با این تقریر پرسش مطرح شده را بازسازی نماییم، متوجه می شویم همان گونه که در فضای دیجیتال نفس می کشیم همان موارد را هم به فضای پیشامجازی می آوریم که البته این در خیلی از مسائل مورد تسامح است و بیشتر حالت تفهمی دارد تا حالت واقعی.
در ادامه این جلسه «ابراهیم معظمی گودرزی» مدیر امور فرهنگ عمومی و سبک زندگی شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن اشاره به کتاب «صوفیسم و تائوئیسم» نوشته «توشیهیکو ایزوتسو» اظهار داشت: در فصل اول این کتاب این مساله مطرح می شود که ما آن چه که در اطرافمان وجود دارد را واقعیت می پنداریم اما از نظر «ابن عربی» این چیزی جز رؤیا نیست.
وی افزود: دو پیامبر بودند که رؤیا دیدند، حضرت یوسف (ع) که خواب دید خورشید و ماه به او سجده می کنند، این جریان در قرآن در قالب این آیه آمده است: «یَا أَبَتِ إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَیْتُهُمْ لِی سَاجِدِینَ»، پیامبر دیگر حضرت ابراهیم (ع) بود که خواب دید باید اسماعیل را ذبح کند که در قرآن به آن اشاره شده است: «فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَی فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَی قَالَ یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ»، ابن عربی در تفاسیر خود بر همین آیه و این ماجرا مانور داده است؛ به اعتقاد او رؤیا و خیال را باید در عالم واقع تفسیر نماییم چونکه از نظر ساحت وجود یک وجود ممتد داریم، ابن عربی می گوید عالم خیال مرتبه نازله ای از عالم ملکوت و عقل است.

فضای مجازی بر وجود و ماهیت، انسان مخاطب است

مدیر امور فرهنگ عمومی و سبک زندگی شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: آیات و روایت مختلفی در باب رؤیا و خیال وجود دارد، از تفاسیر مختلفی نیز ارائه شده است، گویی برخی آیات قرآن نیاز به فهم جدیدی دارد و به قول ملاصدرا این آیات به عقول آخرالزمان می رسد.
وی اضافه کرد: مورد دوم بحث تأثیر فضای مجازی بر وجود و ماهیت انسان مخاطب است، سوال این است که ما چه طور می توانیم از نظریه و نظریه ملاصدرا استفاده کنیم؛ بطورمثال او که خیال منفصل را مطرح می کند، ما بیاییم و با حفظ موجودیت و ماهیت انسان، انسان به عنوان خویشتنی که در فضای مجازی مورد خطاب قرار می گیرد اما قدرت و فطرت خودرا حفظ نموده است با نگاه به نظریه او بررسی نماییم و ببینیم که جدال بین عالم حس و خیال چه طور می تواند به ثبات فطرت و وجدان و ماهیت وجودی انسان به عنوان انسان نَه به عنوان مخاطب فضای مجازی، بروز و ظهور یابد.
معظمی گودرزی اظهار داشت: فضای مجازی، فضای ماندگاری در عالم خیال است، در این سیر انسان های ما انسان های دیجیتالی می شوند و ماهیت فطرت و نفسانیت خودرا از دست می دهند که این موجب می شود ما نتوانیم ماهیت انسان را به عنوان انسان داشته باشیم.