گزارش مهر از جلسه شورای فضای مجازی؛ معماری شبكه ملی اطلاعات در ۴ لایه تعریف شد

به گزارش سئو مئو شورایعالی فضای مجازی معماری، اجزا و لیست خدمات شبكه ملی اطلاعات را بر اساس ۴ لایه زیرساختی تصویب كرد تا برپایه آن، وابستگی كشور به سرویس دهنده های خارجی فضای مجازی كاهش پیدا كند.
خبرگزاری مهر – گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: بعد از اعلام انتقادات مختلف از کوتاهی در پیشبرد اهداف شبکه ملی اطلاعات که در سال ۹۲ به تصویب شورایعالی فضای مجازی رسیده است، این شورا آذرماه سال ۹۸ به وزارت ارتباطات ۳ هفته مهلت داد تا طرح تکمیلی شبکه ملی اطلاعات را بر اساس آنچه که مدنظر اعضای این شورا است، ارائه نماید. بعد از این ضرب الاجل، وزارت ارتباطات بالاخره طرح کلان شبکه ملی اطلاعات را دیماه ۹۸ روی میز شورایعالی فضای مجازی گذاشت که البته این طرح کلان به تایید اعضا نرسید و مقرر شد جهت بررسی دقیق تر کارگروهی در مرکز ملی فضای مجازی، آنرا تکمیل و به شورایعالی، ارائه نماید. بدین سان اعضای شورایعالی فضای مجازی طی دو جلسه آخر این شورا در سال ۹۸ و پیش از شیوع کرونا، «طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات» و اهداف مربوط به آنرا به بررسی گذاشته و مواردی را تصویب کردند. اهداف عملیاتی شبکه ملی اطلاعات چیست در جلسه ۱۲ بهمن ۹۸ اهداف عملیاتی شبکه ملی اطلاعات تا افق ۱۴۰۴ به تصویب رسید که پوشش ۱۰۰ درصدی جمعیت کشور برای دسترسی به پهن باند سیار با سرعت متوسط ۱۰ مگابیت بر ثانیه و پوشش ۸۰ درصدی دسترسی پهن باند ثابت خانوارها با متوسط سرعت ۲۵ مگابیت برثانیه همچون این اهداف به حساب می آید. در همین حال مقرر شد حداقل ۳ قطب مرکز داده در ۳ استان در جهت توسعه خدمات ابری در کشور ایجاد شود؛ کسب و کارها از اینترنت ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه برخوردار باشند و در بخش صنعت داخلی هم تولید گوشیهای ساخت داخل به ۲۰ درصد مصرف گوشیهای کشور افزایش یابد و همینطور سالانه حدود ۵ درصد رشد خودکفایی در زمینه تجهیزات شبکه ایجاد شود. در این نشست، پیشبینی شد که سهم اقتصاد دیجیتال و خرده فروشی الکترونیکی حدود ۱۰ درصد اقتصاد کشور را شامل شود و خدمات پایه کاربردی داخلی تا سال ۱۴۰۰ به صورت کامل تأمین شوند. بعد از آن هم در ۲۶ بهمن ۹۸ یعنی آخرین جلسه در سال گذشته، بخش هایی از طرح ۱۰ صفحه ای معروف به «سند کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات» بعنوان خط مشی حاکم بر اهداف راهبردی و عملیاتی این پروژه ملی، در شورایعالی فضای مجازی بررسی گردید که با عنایت به اهمیت مبحث و زمان بر بودن بررسی این مفاد که هر کدام شامل چندین بند بود، مقرر شد در جلسات آتی شورایعالی فضای مجازی، این طرح به تصویب برسد. اما به علت وقفه ۴ ماهه در برگزاری جلسات این شورا، تصویب طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات به سال جاری (سال ۹۹) موکول شد. طی این مدت خیلی از اعضای شورایعالی فضای مجازی و کارشناسان این حوزه و رسانه ها نسبت به عدم برگزاری جلسات این شورا انتقاد کردند. چون که به علت عدم برگزاری جلسات شورایعالی، بررسی طرح معماری کلان شبکه ملی اطلاعات که کار کمیته کارشناسی آن در مرکز ملی فضای مجازی به اتمام رسیده بود، معطل برگزاری جلسه این شورا باقی ماند. این در شرایطی است که بر مبنای حکم تشکیل شورایعالی فضای مجازی، جلسات این شورا باید هر سه هفته یک مرتبه برگزار گردد.
معماری شبکه ملی اطلاعات تصویب شد حال در اولین جلسه شورایعالی فضای مجازی در سال ۹۹ که عصر دوشنبه ۹ تیرماه برگزار شد، معماری، اجزا و لیست خدمات شبکه ملی اطلاعات نهایی شد و به تصویب شورایعالی فضای مجازی رسید. بر طبق این مصوبه، اجزای شبکه ملی اطلاعات شامل شبکه های هسته، تجمیع و دسترسی، مراکز تبادل ترافیک، شبکه های توزیع محتوا، شبکه های اختصاصی، مراکز داده عمومی، قطب های مراکز داده و مرکز مدیریت و رصد، می شود. در این نشست حسن روحانی رئیس جمهور با اشاره به اینکه استفاده از فضای مجازی در بخش های مختلف همچون طرح غربالگری و امور آموزشی مدارس و دانشگاه ها کمک بزرگی به اجرای فاصله گذاری اجتماعی و مقابله موثر با ویروس کرونا کرده است، اظهار داشت: ایجاد و دسترسی به شبکه ملی اطلاعات امن و ارزان همواره مورد تاکید دولت بوده و باید در این راستا تلاش نماییم. معماری شبکه ملی اطلاعات چه اهمیتی دارد رسول جلیلی، عضو حقیقی شورایعالی فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر، جزئیات اولین نشست شورایعالی فضای مجازی در سال ۹۹ را شرح داد و در پاسخ به این سؤال که معماری شبکه ملی اطلاعات چه اهمیتی دارد که لازم بود در این نشست تصویب شود، توضیحاتی عرضه داد. وی با اشاره به اینکه شورایعالی فضای مجازی چند مصوبه در مورد شبکه ملی اطلاعات ظرف سال های گذشته داشته است، اظهار داشت: آنچه که روشن نبود و لازم بود که دقیق شود و همه روی آن وفاق داشته باشند، این بود که دقیقاً معماری شبکه ملی اطلاعات چیست و تمایز بین شبکه ملی اطلاعات و فضای مجازی چیست. جلیلی با تاکید بر اینکه در اینباره اختلاف نظر و اختلاف قرائت بین دستگاه های درگیر مبحث و جامعه نخبگانی وجود داشت، افزود: به این مفهوم که آیا شبکه ملی اطلاعات از زیرساخت ارتباطی تا سرگرمی و محتوا، همه را پوشش می دهد یا اینکه تنها بخشی را پوشش خواهد داد؟ وی ادامه داد: مصوبات قبلی شورایعالی فضای مجازی در سال های ۹۲، ۹۳ و ۹۶ همه گویای این بوده است که شبکه ملی اطلاعات لایه های ارتباطی و اطلاعاتی را پوشش می دهد ولی برخی اوقات در مصاحبه ها و اظهانظرها و برخی ارجاعات، این شک وجود داشت که آیا محتوا و خدمات هم جزو شبکه ملی اطلاعات است یا خیر. عضو حقیقی شورایعالی فضای مجازی تصریح کرد: شبکه ملی اطلاعات یک تعبیر عام است که هم به زیرساخت ارتباطی اطلاق می شود و هم گاهی در اذهان عموم مخاطبان بعنوان هر آنچه که از این شبکه قابل استخراج، استنتاج و پرس وجو است، تعبیر می شود. به این جهت لازم بود که بحث معماری دقیق مشخص شود.
معماری شبکه ملی اطلاعات در ۴ لایه دنبال می شود جلیلی با اشاره به اینکه آنچه که بعنوان معماری شبکه ملی اطلاعات در شورایعالی فضای مجازی تصویب گردید یک معماری ۴ لایه است که شامل لایه های زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی، زیرساخت نرم افزاری، خدمات و محتوا می شود، افزود: می توان لایه زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی را هم به ۲ زیرلایه ارتباطی و زیرلایه اطلاعاتی تقسیم کرد. وی اظهار داشت: منظور از زیرلایه های ارتباطی شامل زیرساخت هایی مانند بی سیم، باسیم، کابل، فیبر و فراهم کردن ارتباطات است و زیرساخت اطلاعاتی هم به مراکز داده و کامپیوتر و انبارش داده ها، اطلاق می شود. عضو حقیقی شورایعالی فضای مجازی اضافه کرد: منظور از زیرساخت نرم افزاری، مؤلفه های نرم افزاری است که برای عرضه خدمات مورد نیاز هستند. یعنی خدماتی که باید زیرساخت به بخش دانش بنیان و بخش خصوصی بدهد که بتوانند برنامک ها و نرم افزارهایشان را مبتنی بر آن، بنویسند. وی توضیح داد: برای مثال پیام رسان ها جزو زیرساخت های لایه نرم افزاری پایه محسوب می شوند. چون که خیلی از اپلیکیشن ها و سامانه ها، مبتنی بر پیام رسان ها خدمات خویش را عرضه می کنند. جلیلی تصریح کرد: این توصیف ما از معماری شبکه ملی اطلاعات است که تصویب آن در جلسه شورایعالی فضای مجازی، سبب می شود که تا ویرایش بعدی که امکان دارد ۱۰ سال بعد باشد، همه به این معماری، بعنوان مؤلفه های اصلی شبکه ملی اطلاعات نگاه کنند و روی آن بحث کنند و تفکیک وظایفی بر مبنای آن صورت گیرد. وزارت ارتباطات عهده دار ۲ لایه زیرساخت ارتباطی و نرم افزاری عضو حقیقی شورایعالی فضای مجازی با اشاره به اینکه در بحث نگاشت نهادی، انجام کار بین بخش خصوصی، بخش دولتی و بخش های دیگر نظام جمهوری اسلامی، مشخص است، تصریح کرد: عمده ۲ لایه اول که شامل زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی و زیرساخت نرم افزاری می شود، به عهده وزارت ارتباطات است. حالا امکان دارد در بعضی کارها هم همکار هم داشته باشد و در بعضی موارد، به تنهایی مسئول است که زیرساخت های ارتباطی، اطلاعاتی و نرم افزاری را برای ایرانی ها فراهم آورد. عمده ۲ لایه اول معماری شبکه ملی اطلاعات که شامل زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی و زیرساخت نرم افزاری می شود، به عهده وزارت ارتباطات است و این وزارتخانه مسئول است که زیرساخت های ارتباطی، اطلاعاتی و نرم افزاری را برای ایرانی ها فراهم آورد وی اظهار داشت: جزئیات این تفکیک وظایف هنوز تصویب نشده اما تصویر کلی این است که این دو بخش را وزارت ارتباطات دنبال کند. جلیلی در تعریف آنچه که تحت عنوان لیست خدمات شبکه ملی اطلاعات در جلسه شورایعالی فضای مجازی تصویب گردید، هم اظهار داشت: به تعبیری بخشی از خدمات، مربوط به خدمات پایه نرم افزاری است و بخشی از آن شامل خدمات عمومی و اختصاصی سازمان ها می شود. خدمات عمومی مربوط به خدماتی است که بسیاری از مردم و سازمان ها به صورت مشترک لازم دارند. برای مثال امکان برگزاری کلاس برخط و یا خدمات بانکی یک خدمت عمومی قلمداد می شود. اما اگر سازمان بنادر بخواهد سامانه ای روی شبکه ملی اطلاعات راه اندازی و خدمتی عرضه کند، آن سامانه اختصاصی قلمداد می شود که عموم مردم به آن نیاز ندارند. وی افزود: به این علت، میان نرم افزارهای پایه و سامانه های عمومی و خصوصی تفکیک قائل هستیم که خدمات مربوط به سامانه های عمومی و خصوصی اساسا به عهده وزارت ارتباطات نیست. بررسی طرح کلان شبکه ملی ادامه دارد این عضو شورایعالی فضای مجازی تصریح کرد: این موضوعات تا حدودی از هم تفکیک شده و فهرست آن هم درآمده است اما در دستور شورایعالی فضای مجازی برای نهایی کردن قرار دارد. به این مفهوم که یک جلسه دیگر هنوز وقت لازم است. در جلسه ۹ تیرماه، همه این موضوعات نهایی نشد و مقداری باقی مانده است که در جلسه آینده نهایی خواهد شد. وی در پاسخ به تفاوت مصوبه جدید شورایعالی فضای مجازی در مورد شبکه ملی اطلاعات نسبت به مصوبات قبلی این شورا افزود: در جلسه قبل شورایعالی فضای مجازی، بخشی از مستند طرح کلان شبکه ملی اطلاعات بعنوان اهداف عملیاتی، تصویب گردید. چهارچوب مدنظر این اهداف بعنوان نقشه راه، طرح معماری شبکه ملی اطلاعات است. به این مفهوم که اهداف عملیاتی مبتنی بر یک معماری ذهنی نوشته شد و الان معماری، طراحی و با بیان نظر اعضا در مجموع مصوب شد. شبکه ملی اطلاعات زیرساخت فضای مجازی کشور شد در همین رابطه محمدحسن انتظاری عضو دیگر شورایعالی فضای مجازی هم در گفتگو با خبرنگار مهر، در توضیح جزئیات برگزاری جلسه ۹ تیرماه این شورایعالی، اظهار داشت: معماری کلان شبکه ملی اطلاعات بعنوان زیرساخت فضای مجازی کشور برمبنای نیازسنجی های مربوط به محتوا، کاربرد و خدمات روی این بستر، تعریف و به تصویب رسیده است. وی تصریح کرد: شورایعالی فضای مجازی تابحال مصوبه ای در مورد معماری شبکه ملی اطلاعات نداشته و این سند عصر روز دوشنبه ۹ تیرماه جاری در جلسه شورا به تصویب رسید. عضو شورایعالی فضای مجازی اظهار داشت: پیش نویس معماری کلان شبکه ملی اطلاعات زمستان سال ۹۸ توسط وزارت ارتباطات به شورایعالی فضای مجازی پیشنهاد شده بود که این پیش نویس به علت انتقاداتی که به آن وارد بود، مورد موافقت اعضای شورا قرار نگرفت و بعد از آن طی جلساتی در مرکز ملی فضای مجازی، اصلاح گردید. انتظاری افزود: پیش نویس نهایی تهیه شده توسط مرکز ملی فضای مجازی عصر دوشنبه در شورایعالی فضای مجازی به تصویب رسید که بر اساس آن تعریف معماری شبکه ملی اطلاعات بعنوان زیرساخت فضای مجازی کشور مصوب شد.
معماری شبکه ملی اطلاعات منطبق بر اهداف عملیاتی تصویب شد عضو حقیقی شورایعالی فضای مجازی با اشاره به اینکه که در اسنادی که دربهمن ۹۸ به تصویب شورایعالی فضای مجازی رسید، نیازهای عملیاتی شبکه ملی اطلاعات تعیین شد، اظهار داشت: الان و با مشخص شدن معماری شبکه ملی اطلاعات، اسناد مربوط به محتوا، کاربرد و خدمات هم باید از جانب مرکز ملی فضای مجازی به شورا عرضه شود. وی با اشاره به اینکه نیازسنجی در مورد خدمات کاربردی و محتوا صورت گرفته و بر اساس این نیازها اهداف عملیاتی شبکه ملی اطلاعات تا سال ۱۴۰۴ در بهمن ماه به تصویب شورایعالی فضای مجازی رسیده است، تصریح کرد: معماری شبکه ملی اطلاعات برپایه این اهداف عملیاتی، تعریف و تصویب شده است. انتظاری اظهار داشت: باید ابتدا نیازمندی های عملیاتی شبکه ملی اطلاعات تعریف می شد تا برپایه آن مشخص شود که این معماری پاسخگوی نیازمندی های مدنظر خواهد بود یا خیر. وی ادامه داد: در الزامات مربوط به معماری کلان شبکه ملی اطلاعات، فضای مجازی کشور شامل زیرساخت فضای مجازی، محتوا، کاربران و خدمات عامه به مردم تعریف شده که این خدمات باید روی زیرساخت فضای مجازی کشور به مردم عرضه شود. وابستگی به سرویس دهنده های خارجی با شبکه ملی اطلاعات منافات دارد دبیر سابق شورایعالی فضای مجازی با تاکید بر اینکه پیاده سازی شبکه ملی اطلاعات با تأخیر مواجه می باشد، اظهار داشت: از سال ۹۲ تابحال وزارت ارتباطات باید برنامه زمان بندی مشخصی در مورد پیاده سازی این پروژه عرضه می کرد تا بتوان این عقب ماندگی را جبران کرد. وی با اشاره به افزایش روز افزون وابستگی کشور به سرویس دهنده های خارجی که از جانب برخی اعضای شورایعالی فضای مجازی هم مورد انتقاد است، اظهار داشت: الان ۶۰ درصد پهنای باند کشور در اختیار اینستاگرام است و پیام رسان های خارجی بخش عمده ای از خدمات را بدون مجوز در کشور عرضه می دهند. این موضوعات با اهداف شبکه ملی اطلاعات منافات دارد. ۶۰ درصد پهنای باند کشور در اختیار اینستاگرام است و پیام رسان های خارجی بخش عمده ای از خدمات را بدون مجوز عرضه می دهند. اینها با اهداف شبکه ملی اطلاعات منافات دارد انتظاری با تاکید بر اینکه در طرح این موضوعات، مباحث مربوط به فیلترینگ مطرح نیست، افزود: مبحث مربوط به وابستگی فضای مجازی کشور به سرویسهای خارجی است که مورد اعتراض جدی اعضای حقیقی شورایعالی فضای مجازی است. وی اظهار داشت: با عنایت به این که در مکاتبات و جلسات مختلف از وزارت ارتباطات خواسته شده تا برنامه زمان بندی و فازبندی روشنی در ارتباط با طراحی، ایجاد و تحویل شبکه ملی اطلاعات عرضه نماید، اما تابحال این وزارتخانه به این درخواست پاسخ نداده است. عضو شورای فضای مجازی خاطرنشان کرد: اینکه هر چند ماه یکبار بخواهیم بخشی از شبکه ملی اطلاعات را جلو ببریم پاسخگوی نیاز کشور نخواهد بود. وی افزود: تا زمانی که خدمات پایه روی شبکه ملی اطلاعات شکل نگیرد و مواردی مانند پیام رسان های بومی و موتورجستجو طراحی و پیاده سازی نشود، وابستگی ما به سرویس دهنده های خارجی در تولید اطلاعات همچنان رو به افزایش خواهد بود.