گزارش تصویری تشریحی؛ سنجش ماهواره ای ۱۴ پهنه آبی كشور، جزئیات آبگیری ها و آلودگی نفتی

به گزارش سئو مئو پایش آخرین وضعیت پهنه های آبی كشور در مركز پایش ماهواره ای سازمان فضایی ایران از افزایش مساحت دریاچه ارومیه، پرآب شدن هامون های سیستان، خشكی دریاچه بختگان و آبگیری زاینده رود حكایت دارد.
به گزارش سئو مئو به نقل از مهر، رودخانه ها و دریاچه ها بخش مهمی از چرخه هیدرولوژیكی آب را ایجاد كرده و یك منبع مهم به منظور زندگی روی زمین به حساب می آیند. از آنجایی كه تولید محصولات كشاورزی و توسعه اقتصادی و صنعتی كشورها وابسته به منابع آبی هر كشور است، مدیریت درست آن می تواند راهگشای خیلی از مشكلات منابع آبی همچون بحران های خشكسالی، مشكلات بهداشتی و حتی مهاجرتی در مناطق مختلف باشد؛ از این رو داشتن اطلاعات واقعی در مورد نحوه انتشار منابع آبی و پخش آن روی سطح زمین، بسیار مهم می باشد. از آنجایی كه مساحت بسیار زیادی از سطح زمین توسط آب پوشیده شده است، اكتشاف، نقشه برداری و نظارت بر منابع آب، شرط لازم برای دسترسی، استفاده و مدیریت بهتر منابع آبی در مناطق خشك و نیمه خشك به حساب می آید. از این رو نقشه برداری سطوح آبی با استفاده از تصاویر ماهواره ای و فناوری سنجش از دور، نقش مهمی در نظارت بر تالاب ها، ارزیابی سیل، برآورد سطح آب منطقه و مدیریت منابع آب خواهد داشت. بررسی ها نشان داده است كه استفاده از روش های سنتی و اطلاعات زمینی برای پایش و ارزیابی منابع آبی سطح زمین بسیار وقت گیر و هزینه بر بوده و در اغلب موارد، برآورد ضعیفی از مقدار آب موجود در منطقه را به دست می دهد. بنابراین استفاده از تصاویر ماهواره ای و فناوری سنجش از دور با عنایت به كاهش وقت، هزینه، انجام محاسبات گوناگون و تكرارپذیری در فصول و زمان های مختلف، بسیار به صرفه و معقول است. بررسی وضعیت بدنه های آبی كشور بر مبنای اطلاعات ماهواره ای ایران با داشتن رودخانه ها، دریاچه ها و تالاب های زیاد و هم بارش های متنوع در طول فصول مختلف سال، جز ۲۴ كشور دارای تنش و بحران آبی است و كشوری با اقلیم عمدتاً گرم و خشك به حساب می آید. بنابراین با عنایت به این مسائل، نیاز به پایش و مدیریت منابع آبی در طول فصول مختلف و بررسی روند كاهش منابع آبی در كشور بسیار مورد نیاز بوده و با عنایت به وسعت كشور، علم سنجش از دور كمك بسیاری می تواند در بحث منابع آبی كشور داشته باشد. به بیان دیگر، امروزه سنجش از دور بعنوان یك ابزار بسیار قوی مطرح بوده و جایگاه خاصی در پایش منابع طبیعی، بخصوص پایش منابع آب دارد. با عنایت به وسعت بسیار زیاد منابع آبی در سطح زمین، پرهزینه بودن بازدیدهای زمینی و مشكلات موجود در بازدیدهای میدانی، روش های سنتی جای خویش را به استفاده از تصاویر ماهواره ای داده است و با استفاده از تصاویر ماهواره ای و سنجش از دور می توان منابع آبی را از نظر كیفی و كمی مورد بررسی قرار داد. بررسی كیفیت آب شامل مطالعات شوری، بررسی مواد معلق و رسوبات، بررسی رنگ آب، بررسی وجود فیتوپلانگتون ها و جلبك ها در آب، میزان كلروفیل و دمای آب می شود كه از راه تصاویر ماهواره ای به دست می آید. این اطلاعات می تواند در مطالعات كمی منابع آب شامل اندازه گیری های تغییرات عمق و یا ژرفاسنجی و هم مساحت پهنه های آب مورد استفاده قرار گیرد. آخرین تصاویر و اطلاعات داده شده از ماهواره های سنجش از دور، وضعیت بدنه های آبی كشور را در سالی كه گذشت، مشخص كرده است. مساحت آبی دریاچه ارومیه افزایش یافت دریاچه ارومیه بعنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران از مهمترین و با ارزش ترین اكوسیستم های آبی ایران و جهان به شمار می آید. پایش ماهواره ای دریاچه ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست ۸ و به صورت منظم (۱۶ روزه) انجام می گیرد و در صورت ابری بودن، از تصاویر ماهواره ای (Aqua-Terra) و سنجنده مادیس برای مساحت آبی آن استفاده می شود.
میانگین تراز آبی دریاچه ارومیه در گذشته ۱۳۷۸ متر، متوسط عمق دریاچه حدود ۶ متر، طول آن ۱۲۰ كیلومتر، پهنای آن حدود ۱۵ (كم پهناترین قسمت) تا ۵۰ كیلومتر (پهن ترین قسمت) متغیر و همینطور مساحت این دریاچه بین ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ كیلومتر مربع بوده است. بررسی مكرر این پهنه آبی در مركز پایش ماهواره ای سازمان فضایی ایران نشان داده است كه مساحت آبی این دریاچه در بهمن ماه افزایش یافته است. به نحوی كه مطابق با اطلاعات ماهواره Landsat-۸/OLI تركیب باندی ۳-۴-۵ در تاریخ سوم بهمن ماه مساحت آبی دریاچه ارومیه ۲۱۱۸ كیلومتر مربع بوده كه در تاریخ ۲۴ بهمن ماه جاری، مساحت آبی دریاچه برمبنای اطلاعات ماهواره Terra/MODIS، تركیب باندی ۱-۱-۲ به ۲۴۹۰ كیلومتر مربع رسیده است. بختگان خشك شد؛ طشك و مهارلو بدون تغییر ماندند پایش ماهواره ای دریاچه های مهارلو، طشك و بختگان هم اكنون با استفاده از تصاویر ماهواره ای و با كمك فناوری سنجش از دور در فواصل منظم انجام شده و سطوح آبی آنها استخراج می شود؛ نتایج حاصل و تغییرات سطح دریاچه ها به تفكیك ماه از جانب سازمان فضایی ایران اعلام شده است. دریاچه مهارلو، در جنوب شرقی شیراز دارای آبی بسیار شور بوده و در فصل های خشكی یكی از كانسارهای بزرگ نمك ایران به شمار می آید. دریاچه بختگان هم دومین دریاچه بزرگ ایران و همچون دریاچه های آب شور كشور است كه در ۱۶۰ كیلومتری شیراز واقع شده است. دریاچه طشك هم در شمال غربی دریاچه بختگان قرار دارد. در پایش وضعیت این دریاچه ها از طبقه بندی رقومی تصاویر ماهواره ای برای محاسبه سطح آب دریاچه ها با استفاده از شاخص تشخیص آب (NDWI) استفاده شده و سطوح آبی دریاچه های مهارلو، بختگان و طشك از تصاویر ماهواره ای Terra/Aqua، سنجنده MODIS و همینطور تصاویر ماهواره ای سری LANDSAT درسال های متوالی، استخراج و مساحت آنها برآورد شده است. با استخراج سطوح آبی و برآورد سطح آب دریاچه ها، تصاویر ماهواره ای از رصد وضعیت این ۳ دریاچه در استان فارس در بهمن ماه نشان داده است كه دریاچه بختگان در استان فارس به صورت كامل خشك شده البته وضعیت مساحتی هر ۳ دریاچه طشك، بختگان و مهارلو در استان فارس نسبت به بهمن ماه سال قبل تغییری نداشته است. تصویر ماهواره ای زیر، وضعیت مساحت آبی دریاچه های مهارلو، طشك و بختگان واقع در استان فارس را در بهمن ماه ۱۳۹۷ نشان داده است.
در این تصویر ماهواره ای، حریم های آبی رنگ كوچكی در بعضی دریاچه ها دیده می شود. تاریخ این تصویر مربوط به ۶ بهمن ۹۷ است كه با استفاده از تصویر ماهواره AQUA و سنجنده MODIS در تركیب باندی ۱-۱-۲ به دست آمده است.
نمودار بالا هم مساحت ۳ دریاچه را از شروع سال ۹۶ و برمبنای پایش تصاویر ماهواره ای نشان داده است. هامون های سیستان آبگیری شد اطلاعات دریافت شده از پایش تغییرات سطح آب دریاچه های هامون در استان سیستان و بلوچستان در بهمن ماه نشان داده است كه دریاچه و تالاب هامون آبگیری شده است.
این اطلاعات از آن حكایت می كند كه از آغاز بهمن ماه جاری، روند رو به رشد در مساحت هامون سیستان دیده می شود. به نحوی كه مساحت هامون به بیشتر از ۴۰۰ كیلومتر مربع رسیده است. مساحت كل آبگیری شده این دریاچه ها ۹۷ كیلومتر مربع است كه ۵۱.۱ كیلومتر مربع آن در داخل ایران است. سطح آب خلیج گرگان كاهش یافت تشخیص سطح آب خلیج گرگان برمبنای پایش تصاویر ماهواره های سنجش از دور نشان داده است كه مساحت این خلیج نسبت به ۵ سال قبل كاهش داشته است.
تغییرات مساحت خلیج گرگان در بازه زمانی سال ۱۳۵۴ تا تیرماه ۱۳۹۷ با استفاده از تصاویر ماهواره ای پایش شده است. پایش انجام شده نشان داده است كه روند افزایش سطح آب این خلیج از سال ۱۳۶۶ شروع و تا تیرماه ۱۳۹۲ ادامه داشته است؛ از این تاریخ به بعد سطح آب خلیج كاهش یافته و مساحت آن در سال ۱۳۹۷ حدود ۴۱۷ كیلومترمربع برآورد شده است.
این اطلاعات با تصاویر ماهواره ای آرشیو سازمان فضایی استخراج شده است.
پایش تالاب شادگان با تصاویر ماهواره ای تالاب شادگان، بزرگترین تالاب ایران و یكی از تالاب های با اهمیت بین المللی، در اراضی بسیار مسطح و كم شیب دشت خوزستان و در دلتای رودخانه جراحی واقع است. پایش ماهواره ای برمبنای تصویر ماهواره ای TERRA سنجنده ASTER، نشان داده است كه وسعت تالاب شادگان طی سال های گذشته كاهش قابل ملاحظه ای داشته و از ۵۳۷ هزار و ۷۳۰ هكتار به ۴۰۰ هزار هكتار رسیده است.
با استفاده از تصاویر ماهواره ای می توان تغییرات حوزه های آبریز، پوشش گیاهی و نیاز آبی تالاب را بررسی نموده و رابطه بین پوشش گیاهی و تراز آب تالاب و حتی رابطه فراوانی حضور پرندگان مهاجر و بومی را پایش كرد. كاهش آب یا خشك شدن تالاب شادگان می تواند تبعات زیست محیطی فراوانی همچون بروز طوفان های گرد و غبار، برای ساكنین حواشی آن همچون شهر اهواز داشته باشد. آبگیری زاینده رود در اصفهان رصد تصاویر دریافتی از ماهواره های سنجش از دور در بهمن ماه امسال از آبگیری زاینده رود حكایت دارد. وضعیت این پهنه آبی بر اساس تصاویر ماهواره سنتینل ۲، قبل و پس از آبگیری مشخص شده است.
تصویر بالا مربوط به تصاویر دریافتی از ماهواره سنتینل ۲ با تركیب باند حرارتی موج كوتاه در دی ماه امسال است كه ۳۳ پل اصفهان و زاینده رود خشك و بدون آب است. درحالیكه در تصویر دوم كه مربوط به ۱۵ بهمن ماه ۹۷ است، شاهد آبگیری زاینده رود هستیم.
تغییر مساحت ۳ تالاب در استان گلستان با پردازش تصاویر ماهواره ای موجود در آرشیو سازمان فضایی ایران، تغییرات مساحت تالاب های آلاگل، آلماگل و آجی گل در استان گلستان در بازه زمانی سال ۱۳۵۴ تا تیر ماه ۱۳۹۷ مورد پایش و بررسی قرار گرفته است. این پایش بر اساس پردازش و تحلیل داده های ماهواره ای با توان تفكیك مكانی ۳۰ متر انجام شده است.
وضعیت سه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی گل در تاریخ تیرماه ۱۳۵۴

وضعیت سه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی گل در تاریخ تیر ماه ۱۳۹۷

نمودار مقایسه تغییرات مساحت سه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی گل از سال ۱۳۵۴ تا تیرماه ۹۷
تغییرات مساحتی بر اساس داده های ماهواره ای در بازه زمانی یاد شده نشان داده است كه مساحت آبی تالاب آلاگل از سال ۵۴ تا سال ۷۷ روند افزایشی داشته است اما طی ۲۰ سال اخیر روند نزولی بیشتری را تجربه كرده و از حدود ۲ هزار كیلومتر درسال ۷۷ به هزار كیلومتر مربع در سال ۹۷ كاهش پیدا كرده است. در همین حال روند تغییر مساحت تالاب آلماگل در سال ۷۱ افزایشی بوده و در سال ۹۷ از ۳۰۰ كیلومتر به زیر ۱۰۰ كیلومتر رسیده است. این روند درمورد تالاب آجی گل هم دیده می شود كه تغییر مساحت این تالاب در سالهای ۶۱ و ۸۹ روند نزولی داشته و تقریباً خشك شده است و درسال ۹۷ هم این تالاب با تغییر مساحت نزولی و رو به خشكی روبرو شده است. پایش ماهواره ای روند خشكی دریاچه نمك و حوض سلطان تصاویر ماهواره ای از Sentinel-۲ از دریاچه نمك و حوض سلطان همراه با موقعیت شهرهای اطراف دریاچه نمك، از آن حكایت می كند كه وسعت پوشش نمك این دو دریاچه افزایش یافته است، بخصوص دریاچه حوض سلطان كاملاً خشك است. دریاچه نمك یكی از تالاب های شور در منطقه كویر مركزی ایران و بزرگترین حوضچه آب پر شور در ایران است. وسعت دریاچه كه به شكل مثلث است برپایه برآورد انجام شده روی تصاویر ماهواره Sentinel-۲، حدود ۱۷۷۵ كیلومتر مربع است. ارتفاع آب دریاچه در زمان بارندگی افزایش می یابد ولی در اغلب ماه های سال، خشك و پوشیده از نمك است. دریاچه حوض سلطان یا تالاب شور كویری هم در شمال شرقی شهرستان قم و ۸۵ كیلومتری جنوب تهران واقع است. مساحت این دریاچه برپایه برآورد انجام شده بر روی تصاویر ماهواره sentinel-۲ حدود ۷۴ كیلومتر مربع و گستره آبگیر آن حدود ۲۴۰ كیلومتر است كه با عنایت به آورد مسیل های منطقه و بارندگی متغیر است. موزائیك تصاویر ماهواره ای sentinel-۲ با تركیب باندهای ۸، ۴، ۳، وسعت و موقعیت دریاچه نمك و دریاچه حوض سلطان را نشان داده است.
راه های بوجود آمده برای استخراج نمك در داخل تالاب های خشك شده روی تصاویر ماهواره ای GEOEYE دیده می شود. پایش آلودگی خور موسی به فرآورده های نفتی خور موسی واقع در سواحل شمال غربی خلیج فارس یكی از معابر مهم ارتباطی ایران با دریا به حساب می آید. تصویر ماهواره ای EO-۱ ناسا نشان داده است كه با تخلیه پساب تأسیسات پتروشیمی بندر امام و تخلیه آب توازن تانكرهای نفتی، خورموسی آلوده به مواد نفتی چون قیر و فلزات سنگین در سطح بالا شده است. بررسی ها حاكی از تأثیر حجم آلاینده مذكور بر اكوسیستم منطقه دارد.
به گزارش سئو مئو به نقل از مهر، لازمه مدیریت صحیح در حوزه منابع آبی، داشتن اطلاعات به روز و صحیح است و داده ها و اطلاعات ماهواره ای بعنوان یك ابزار تصمیم ساز، می تواند در اختیار سازمان ها و نهادهای مختلف قرار بگیرد تا لایه های مختلف اطلاعاتی را در حوزه های مختلفی مانند آمایش سرزمینی در اختیار آنها قرار بدهد. از جانب دیگر كسب و كارها هم می توانند از این ظرفیت استفاده حداكثری كنند و علاوه بر توسعه كسب و كار خود، خدماتی كاربردی را به جامعه ارائه نمایند.